مهم ترين نكات تربيتي و مسئوليت والدين و روش هاي تربيتي درست مربوط به اين دوره است. گرچه آداب و مواردي كه تا اين جا بيان شد، نقش به سزايي در ايجاد زمينه هاي فطري براي تربيت دارد اما احاديث و



[ صفحه 117]



روايات، برنامه هاي تربيتي را بر اساس سنين مختلف طبقه بندي و ولويت گذاري نموده، براي هر دوره سني، برنامه و توصيه هاي خاص ارائه نموده است كه بايد در تكميل موارد فوق به آن ها نيز توجه كرد.

در اين زمينه، پيامبر اكرم (صلي الله عليه وآله وسلم) بهترين برنامه را ارايه نموده اند: «اَلْوَلَدُ سَيِّدٌ سَبْعَ سِنينَ وَ عَبْدٌ سَبْعَ سِنينَ وَ وَزيرٌ سَبْعَ سِنينَ»؛ [1] «فرزند 7 سال آقا و سرور است و 7 سال فرمانبرو و مطيع و 7 سال وزير و مشاور.»

در روايتي از حضرت مولا اميرالمؤمنين علي(ع) منقول است كه فرمودند: «يرفي «يُرَبَّي» الصَّبيُّ سَبْعاً و يُؤَدَّبُ سَبْعاً و يُسْتَخْدَمُ سَبْعاً؛ [2] فرزند 7 سال بازي مي كند و 7 سال تربيت مي شود و 7 سال به خدمت گرفته مي شود».

باز در روايت ديگر از آن حضرت منقول است كه: «طفل، هفت سال نگاه داري و تربيت لازم دارد، هفت سال به آموختن آداب و هفت سال ديگر دوران خدمت اوست.» [3] .

از اين روايات، روش اهل بيت(ع) در تربيت كودك مشخص مي شود.

در تربيت ديني فرزندان بايد از ظرافت هاي خاص و آموزش هاي آسان و تدريجي استفاده كرد و او را مشتاق برنامه هاي ديني نمود.

در واقع اولين مرحله تربيت ديني كه موجب ايجاد شوق و علاقه نسبت به برنامه هاي ديني و ازجمله نماز است، در اين دوره بايد سپري و محقق شود.

در بحث سيره ائمه و پيامبر (صلي الله عليه وآله وسلم) موارد زيادي مطرح شده است؛ در



[ صفحه 118]



مورد اين كه پيامبر (صلي الله عليه وآله وسلم) چگونه با بچه هاي خردسال و كودكان برخورد مي نمود. مثلاً ايشان در حال نماز بود و امام حسن و امام حسين (عليهماالسلام) هنگام سجده از شانه هاي حضرت رسول بالا مي رفتند [4] ولي پيامبر (صلي الله عليه وآله وسلم) صبر مي كرد تا آنان خودشان پائين آيند يا به آرامي آن ها را مي گرفت و بر زمين مي گذاشت. اما وقتي پيامبر (صلي الله عليه وآله وسلم) دوباره به سجده مي رفت، همين كار تكرار مي شد؛ با اين حال هيچ گاه پيامبر با آنان رفتار خشونت آميزي نداشت.

اين گونه برخوردها و رفتارها مي تواند در دوره كودكي به ايجاد علاقه و اشتياق نسبت به نماز در ذهن و دل كودك بينجامد. همانگونه كه خشونت و عصبانيت همه مي تواند به ايجاد نفرت و بيزاري از رفتارهاي ديني در كودك منجر شود.

برخي بر اين تصورند كه منظور از «سروري» كه در كلام رسول خدا (صلي الله عليه وآله وسلم) آمده اين است كه كودك را بايد كاملاً رها كرد تا هرچه خواست از خوب و بد انجام دهد.

اما سروري و آقايي به اين معني نيست بلكه مراد برخورد مطلوب و بزرگوارانه و بزرگ منشانه با آن هاست. بايد به آن ها احترام گذاشت و آن ها را مورد اكرام قرار داد و سعي كرد در قالب بازي و شادي، آموزش هاي لازم به آن ها داده شود. هم چنين بايد با آن ها به درستي سخن گفت و خوب و صحيح آن ها را راه نمايي كرد.



[ صفحه 119]