455. پس از برخاستن از ركوع به سجده مي رويم. به اين ترتيب كه هفت عضو بدن يعني پيشاني، دو كف دست، دو سر زانو، سر انگشتان بزرگ پا را روي زمين قرار مي دهيم.

456. «سبحان ربي الاعلي و بحمده»: منزه است پروردگار من كه از همه والاتر است و به ستايش او مشغولم. يا سه بار بگوييم: «سبحان الله».

457. از اميرالمؤمنين عليه السلام راجع به راز دو سجده ي نماز پرسيدند، فرمود:

«سجده ي اول كه نمازگزار سر به خاك مي گذارد، اشاره به اين است كه از خاك آفريده شده است و چون سر از خاك برمي دارد، كنايه از اين است كه از زمين برآمده است؛ و سجده ي دوم اشاره به اين است كه باز به زمين برمي گردد و به خاك تبديل مي شود و چون بار ديگر سر از سجده برمي دارد، يعني روز قيامت از خاك برمي خيزد: «منها خلقناكم و فيها نعيدكم و منها نخرجكم تارة اخري»: ما شما را از خاك آفريديم و به سوي خاك برمي گردانيم و بار ديگر از زمين خارج مي سازيم.



[ صفحه 173]



458. «يا ايها الذين امنوا اركعوا و اسجدوا...»: اهل ايمان در برابر خدا ركوع و سجود به جا آريد.

459. «و اسجد و اقترب»: سجده بهترين راه براي نزديكي به خداست.

460. هنگامي كه بنده سجده اش را طولاني كند، شيطان فرياد مي زند:

«اي واي! اين اطاعت كرد و من نافرماني كردم، اين سجده كرد، من خودداري كردم».

461. از نشانه هاي ياران باوفاي پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم آن است كه آثار سجده در سيماي آنان ديده مي شود. «سيماهم وجوههم من اثر السجود»:

نشانه ي آنها در صورتشان از اثر سجده نمايان است.

462. در هنگام سجده است.

463. از طريق سجده است.

464. سجده عالي ترين درجه ي عبوديت و بندگي است. زيرا انسان بالاترين نقطه بدن خود يعني پيشاني را بر خاك مي سايد و اظهار ذلت و عجز به درگاه عزيز قادر مي برد.

465. خداوند پيامبرش را هم روز و هم شب مأمور به سجده مي كند: «و من الليل فاسجد له و سبحه ليلا طويلا».

466. سجده رمز ايمان به آيات الهي است: «انما يؤمن باياتنا الذين اذا ذكروا بها خروا سجدا».

467. سجده هاي شبانه روز يكي از نشانه هاي بندگان صالح خدا است: «عباد الرحمن... و الذين يبيتون لربهم سجدا و قياما».

468. امام صادق عليه السلام مي فرمايد: «هرگاه نماز مي خوانيد ركوع و سجده آن را



[ صفحه 174]



نيكو انجام دهيد كه خداوند پاداش هفتصد برابر بلكه بيشتر عنايت مي فرمايد».

469. علي عليه السلام مي فرمايد: «اگر نمازگزار بداند چقدر از رحمت (خداوند تعالي) او را فرا گرفته است سرش را از سجده برندارد».

470. پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم مي فرمود: «من در قيامت امت خود را از آثار سجده كه بر پيشاني دارند مي شناسم».

471. براي طواف كنندگان و قائمين و راكعين و ساجدين.

472. حضرت علي عليه السلام مي فرمايد: «ظاهر سجده، صورت گذاردن بر خاك از روي اخلاص و خشوع است؛ اما باطن آن، دل كندن از همه امور فاني و دل بستن به سراي باقي و رهايي از تكبر و تعصب و تمام وابستگي هاي دنيوي».

473. چون سجده براي خداست، پس نبايد بر خوردنيها و پوشيدني ها كه مورد توجه اهل دنياست سجده كرد. سجده بايد انسان را متوجه خدا سازد نه شكم و لباس و ماديات.

474. آثار سجده:

الف) سجده روح خودخواهي و غرور را از ميان برده و انسان را از تكبر نجات مي دهد.

ب) سجده طولاني سبب بقاي نعمتها و طول عمر انسان مي شود.

ج) باعث محو گناهان انسان مي شود.

د) رحمت الهي بر او احاطه مي شود.

ه) كمر شيطان را مي شكند.



[ صفحه 175]



و) انسان را بهشتي مي كند.

475. بر تربت امام حسين سجده شود.

476. آثار سجده بر تربت امام حسين عليه السلام:

الف) سجده بر تربت حسين عليه السلام حجابهاي هفتگانه را پاره مي كند.

ب) شفاي هر دردي در تربت قبر حسين عليه السلام است.

ج) سجده بر تربت امام حسين عليه السلام تا زمين هفتم را نورباران مي كند.

477. امام صادق عليه السلام جز بر تربت امام حسين عليه السلام به خاكي ديگر سجده نمي كرد و اين كار را از سر خشوع و خضوع براي خدا مي كرد.

478. سجده ي شكر يعني تشكر از نعمتهاي بي پايان الهي كه بر ما و خانواده ي ما نازل شده است.

479. لازمترين سنتها، سجده ي شكر است.

480. بهترين زمان سجده ي شكر پس از نماز است.

481. امام سجاد عليه السلام به خاطر سه چيز سجده ي شكر مي كرد:

الف) در پايان هر نماز به شكرانه انجام آن سجده شكر مي كرد

ب) هرگاه بلايي از او دور مي شد.

ج) و يا ميان دو مسلمان را اصلاح مي كرد.

482. مواقع سجده ي شكر:

الف) بعد از هر نماز

ب) بين اذان و اقامه

ج) به خاطر نعمتهاي الهي.

483. سه مرتبه يا يك مرتبه بگويد: «شكرا لله» يا «شكرا» يا «عفوا».

484. سجده براي غير خدا جايز نيست.



[ صفحه 176]



485. خدا به حضرت مريم خطاب كرد: «يا مريم اقنتي لربك و اسجدي»:

اي مريم فرمانبردار خدا باش و سجده براي حضرت حق به جاي آور.

486. سجده كن و به خدا تقرب جوي.

487. امام صادق عليه السلام مي فرمايند: نورانيت (دل و صورت) را در گريه و سجده (براي خدا) يافتم.

488. امام صادق عليه السلام مي فرمايند: نزديك ترين حالت بنده به خدا، زماني است كه در سجده است.

489. در سجده هر ذكري بگويد كافي است؛ ولي احتياط واجب آن است كه مقدار ذكر، از سه مرتبه «سبحان الله» يا يك مرتبه «سبحان ربي الأعلي و بحمده» كمتر نباشد و مستحب است ذكر «سبحان ربي الأعلي و بحمده» سه يا پنج يا هفت مرتبه خوانده شود.

490. صحيح است.

491. صحيح است.

492. صحيح است.

493. بله جايز است.

494. بله جايز است.

495. بله جايز است.

496. نخست تربت حضرت سيدالشهدا و پس از آن، خاك، و پس از آن، خاك سنگ و نيز بعد از آن، گياه است.

497. بايد به لباسش اگر از كتان يا پنبه است سجده كند.

498. بايد بر پشت دست و چنان چه آن مهم ممكن نباشد، به چيزي



[ صفحه 177]



معدني، مانند انگشتر عقيق سجده نمايد.

499. اشكال دارد.

500. حرام است.

501. اشكال ندارد و گرنه حرام است.

502. هفت عضو:

1) پيشاني؛ 2و 3) كف دو دست؛ 4 و 5) سر دو زانو؛

6 و 7) سر دو انگشت بزرگ (شست) پاها.

503. نمازش باطل است.

504. خير اشكال ندارد.

505. نمي تواند دوباره به زمين بگذارد و بايد آن را يك سجده حساب كند.

506. بايد دو مرتبه به زمين بگذارد و ذكر را بگويد.

507. جاي پيشاني نمازگزار بايد از جاهاي زانوهايش پست تر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد، بلكه احتياط واجب آن است كه جاي پيشاني او از جاي انگشتانش پست تر و بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد.

508. در سجده بايد كف دست را بر زمين گذارد، ولي در حال ناچاري، پشت دست هم مانعي ندارد و اگر پشت دست ممكن نباشد، بايد مچ دست را بگذارد و چنانچه آن را هم نتواند بايد تا آرنج هر جا كه مي تواند بر زمين بگذارد و اگر آن هم ممكن نيست، گذاشتن بازو كافي است.

509. در سجده بايد بنابر احتياط واجب سر دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد.

510. اگر به واسطه ي بلند بودن ناخن، سر انگشت شست به زمين نرسد، نمازش باطل است، و كسي كه به واسطه ي ندانستن مسئله، نمازهاي خود



[ صفحه 178]



را اين طور خوانده بنابر احتياط واجب بايد دوباره بخواند.

511. بنابر احتياط واجب بايد نماز را دوباره بخواند.

512. سجده ي او صحيح است.

513. به عنوان مثال اگر مهر به قدري چرك باشد كه پيشاني به خود مهر نرسد سجده باطل است ولي اگر مثلا رنگ مهر تغيير كرده باشد اشكال ندارد.

514. بنابر احتياط واجب بايد نمازگزارسر دو انگشت بزرگ پاها را به زمين بگذارد و اگر انگشت هاي ديگر پا يا روي پا را به زمين بگذارد يا به واسطه ي بلند بودن ناخن، سر شست به زمين نرسد نماز باطل است و كسي كه به واسطه ي ندانستن مسأله نمازهاي خود را اين طور خوانده بنابر احتياط مستحب بايد دوباره بخواند.

515. سه چيز: اول آن كه در بين نماز سهوا حرف بزند؛ دوم آنكه يك سجده را فراموش كند؛ سوم آن كه در نماز چهار ركعتي، بعد از سجده دوم شك كند چهار ركعت خوانده يا پنج ركعت.

516. دو سجده سهو را به جا آورد.

517. بايد سجده سهو به جا آورد.

518. خير سجده سهو واجب نيست.

519. احتياط مستحب آن است كه بعد از نماز دو سجده سهو به جا آورد.

520. معصيت كرده و واجب است هر چه زودتر آن را انجام دهد و چنانچه سهوا به جا نياورد هر وقت يادش آمد، بايد فورا انجام دهد و لازم نيست نماز را دوباره بخواند.

521. بله بايد دو سجده سهو به جا آورد.



[ صفحه 179]



522. دستور سجده سهو اين است كه بعد از سلام نماز، فورا نيت سجده ي سهو كند و پيشاني را به چيزي كه سجده بر آن صحيح است بگذارد و بگويد:

«بسم الله و بالله و صل علي محمد و آل محمد» ولي بهتر است بگويد: «بسم الله و بالله السلام عليك ايها النبي و رحمة الله و بركاته» و بعد بنشيند و بعد از خواندن تشهد سلام دهد.

523. بايد به يكي از دو طرف پيشاني سجده كند و اگر ممكن نيست به چانه و اگر به چانه هم ممكن نيست، بايد به هر جايي از صورت كه ممكن است سجده كند و اگر به هيچ جاي از صورت ممكن نيست، بايد با جلو سر سجده نمايد.

524. بنابر احتياط واجب بايد بعد از سجده دوم قدري بي حركت بنشيند و بعد برخيزد.

525. خاك، سنگ، گل پخته، گچ، چوب،چمن، كاغذ، علف و كاه.

526. بله، دو سجده روي هم يك ركن است.

527.1) گذاشتن هفت عضو از بدن بر زمين؛

2) ذكر؛

3) آرامش بدن در حال ذكر سجده؛

4) سر برداشتن و نشستن و آرامش بين دو سجده؛

5) بر زمين بودن هفت عضو در هنگام ذكر؛

6) مساوي بودن جاهاي سجده (پست و بلند نبودن)؛

7) گذاشتن پيشاني بر چيزي كه سجده بر آن صحيح است؛

8) پاك بودن جايي كه پيشاني را مي گذارد؛

9) موالات بين دو سجده.

528.1) طول دادن سجده ها مستحب است؛



[ صفحه 180]



2) گفتن «استغفر الله ربي و اتوب اليه» بعد از سجده اول در حالي كه بدنش آرام گرفت؛

3) صلوات فرستادن در سجده ها مستحب است؛

4) براي رفتن به سجده دوم در حال آرامي بدن الله اكبر بگويد؛

5) در حال سجده انگشتان دست را به هم بچسباند و برابر گوش بگذارد به طوري كه سر آن ها رو به قبله باشد.

529. در چهار سوره ي قرآن، آيه سجده است كه اگر انسان آن آيه را تلاوت كند يا وقتي كه ديگري آن را مي خواند به آن گوش دهد بعد از تمام شدن آن آيه، بايد فورا سجده كند. سوره هايي كه آيه سجده دارد: 1) سجده؛ 2) فصلت؛ 3) نجم؛ 4) علق.

530. لازم نيست سجده كند.

531. بله واجب است سجده كند.

532. هر وقت يادش آمد بايد سجده كند.

533. گفتن ذكر در اين سجده واجب نيست، اما مستحب است.

534. «لا اله الا الله حقا حقا لا اله الا الله ايمانا و تصديقا لا اله الا الله عبودية و رقا سجدت لك يا رب تعبدا ورقا لا مستنكفا و لا مستكبرا بل انا عبد ذليل ضعيف خائف مستجير».

535. مستحب است (انسان) بعد از نماز «سجده شكر» نمايد و همين قدر كه پيشاني را به قصد شكر بر زمين بگذارد كافي است، ولي بهتر است صد مرتبه يا سه مرتبه يا يك مرتبه «شكرا لله» «شكرا» يا «عفوا» بگويد و نيز مستحب است هر وقت نعمتي به انسان مي رسد يا بلايي از او دور مي شود سجده شكر به جا آورد.



[ صفحه 181]