حضور قلب اجمالي و تفصيلي


حضرت امام قدس سره مي فرمايد:
بعد از آن كه معلوم شد باب عبادات، باب ثنا خواني معبود است، بدان كه حضور قلب، چنان چه اشاره شد، به دو قسمت عمده تقسيم مي شود: يكي حضور قلب در عبادت و دوم حضور قلب در معبود. (1)
طرح حضور قلب در معبود، مشكل است. اما حضور قلب در عبادت، مراتبي دارد كه برخي از آن ها، قابل دست رسي نيست و اختصاص به اوليا و معصومين عليهم السلام دارد و به ديگر انسان ها مربوط نمي شود. پس سخن در مراتبي است كه قابل دست رسي مي باشد. براي اين نوع از حضور قلب، دو مرتبه ي اجمالي و تفصيلي ذكر شده است.
مرحوم شاه آبادي رحمه الله استاد حضرت امام قدس سره مي فرمايد: عبادت اجمالي و حضور قلب اجمالي به اين است كه براي مثال فرض كنيد شاعري شعري را سروده كه بسيار جالب، جذاب و روان است. سپس آن را به دست كودكي دهد كه فقط خواندن و نوشتن مي داند؛ يعني نه اديب است، نه بلاغت و فصاحت شعر را درك مي كند و نه مي داند كه هر بند و سطر آن، چه ارزشي دارد، بلكه تنها اجمالا مي داند كه اين اشعار در مدح شخصي است. ما نيز در برابر خداوند متعال همين گونه ايم؛ يعني فقط ثناخوان حق هستيم و نمي دانيم اين عبادات كه ثناي كامل مطلق و معبود و ممدوح علي الاطلاق است و خداوند آن را امر كرده، چه اسراري دارد و چگونه حمد و ثناي صفات الهي است؟ (2)
بسياري از ما فقط اجمالا مي دانيم كه در مقابل خداوند ايستاده ايم و اين نماز ما عبادتي «قربة الي الله» است. اين نماز خواندن هاي ما مانند شعر خواندن هاي همان كودك است، نه بيش از آن. ما از علت وجوب و استحباب حركات و سكنات نماز آگاه نيستيم. البته برخي از اين اسرار در كتب اهل معنا آمده است، مانند حضرت امام قدس سره، شهيد ثاني رحمه الله، مرحوم ميرزا جواد آقا ملكي تبريزي رحمه الله و برخي ديگر از بزرگان، كه با استفاده از روايات، اسرار نماز را بيان كرده اند؛ براي مثال فرموده اند كه خلاصه ي نماز از آغاز تا انتها، فقط اقبال و توجه به خداوند و پشت كردن به «ما سوي الله» است. حضرت امام رحمه الله در كتاب شريف تفسير سوره ي حمد، تنها به «بسم الله الرحمن الرحيم» مي پردازد و تفسير خاصي از آن ارائه مي كند واگر بنا بود ايشان تمام حمد را تفسير كند، شايد چندين سال به طول مي انجاميد. اين كه چرا بايد «بسم الله الرحمن الرحيم» بگوييم و چه اسراري در اين جمله نهفته است، براي ما روشن نيست و به قول يكي از استادان، هر كس به اندازه ي فهمش آن را درك مي كند. (3)

پاورقي

1- شرح چهل حديث، ص 434.
2- شرح چهل حديث، ص 434.
3- لذت حضور، استاد مرتضي آقا تهراني، ص 65-67.

بازگشت