از امام هشتم پرسيدند ادب نماز چيست؟ حضرت فرمود:
«حُضُورُ الْقَلْبِ وَ إِفْرَاغُ الْجَوَارِحِ وَ ذُلُّ الْمُقَامِ بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَي وَ يَجْعَلُ الْجَنَّةَ عَنْ يَمِينِهِ وَ النَّارَ يَرَاهَا عَنْ يَسَارِهِ وَ الصِّرَاطَ بَيْنَ يَدَيْهِ وَ اللَّهَ أَمَامَه ؛ (1)
ادب نماز اين است كه نماز را با حضور قلب و فراغت اعضا و جوارح از هر كاري، به جاي آوري و با ذلت در مقابل خداوند بايستي و بهشت را در طرف راست خود ببيني و آتش را در طرف چپ و صراط را پيش رو و خداوند را در مقابل.»

اما عرفا در كتاب هاي مربوط به اسرار معنوي نماز (2) در مورد حضور قلب در نماز مي نويسند:
يكي از اسرار عبادات و فوائد مهمه، كه همه مقدمه ي آن است، آن است كه جميع مملكت باطن و ظاهر، مسخر در تحت اراده ي الله و متحرك به تحريك الله شود، و قواي ملكوتيه و ملكيه ي نفس از جنود الله شوند و همگي نسبت به حق تعالي سمت ملائكة الله را پيدا كنند. و اين خود يكي از مراتب نازله ي فناي قوا و ارادات است در اراده ي حق.
و كم كم نتايج بزرگ بر اين مترتب شود و انسان طبيعي الهي گردد و نفس، ارتياض به عبادت الله پيدا كند و جنود ابليس يكسره شكست خورده منقرض شوند و قلب و قواي آن تسليم حق شوند و اسلام به بعض مراتب باطنه در آن بروز كند.
و نتيجه ي اين تسليم اراده به حق، در دار آخرت آن شود كه حق تعالي اراده ي او را در عوالم غيب نافذ فرمايد و او را مثل اعلاي خود قرار دهد، و چنانچه خود ذات مقدس هر چه را بخواهد ايجاد كند، به مجرد اراده موجود شود، اراده ي اين بنده را هم آن طور قرار دهد؛ چنانچه بعضي از اهل معرفت روايت نمودند از رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم راجع به اهل بهشت كه ملكي مي آيد پيش آنها؛ پس از آن كه اذن ورود مي طلبد وارد مي شود و نامه اي از جناب ربوبيت به آنها مي دهد، بعد از آن از خداي تعالي به آنها سلام ابلاغ نمايد. و در آن نامه است براي هر انساني كه مخاطب به آن است:
«من الحي القيوم الذي لا يموت الي الحي القيوم الذي لا يموت. اما بعد، فاني اقول للشي ء كن فيكون، و قد جعلتك تقول للشي ء كن فيكون. فقال صلي الله عليه و آله و سلم: فلا يقول احد من اهل الجنة للشي ء كن إلا و يكون». (3)
و اين سلطنت الهيه ايست كه به بنده دهند از براي ترك اراده ي خود و ترك سلطنت هواهاي نفسانيه و اطاعت ابليس و جنود او. و هيچ يك از اين نتايج كه ذكر شد حاصل نمي شود مگر با حضور قلب كامل. و اگر قلب در وقت عبادت غافل و ساهي باشد، عبادت او حقيقت پيدا نكند و شبهه لهو و بازي است. و البته چنين عبادتي را در نفس به هيچ وجه تأثيري نيست و عبادت از صورت و ظاهر به باطن و ملكوت بالا نرود - چنانچه به اين معني در اخبار اشاره شده - و قواي نفس با چنين عبادتي تسليم نفس نشوند و سلطنت نفس بر آنها بروز نكند. و همين طور قواي ظاهره و باطنه تسليم اراده ي الله نگردد و مملكت در تحت كبرياي حق منقهر نشود، چنانچه پر واضح است.
و از اين جهت است كه مي بينيد در ما پس از چهل - پنجاه سال عبادت اثري حاصل نشده، بلكه روز به روز بر ظلمت قلب و تعصي قوا افزوده مي شود و آن به آن اشتياق ما به طبيعت و اطاعت ما از هواهاي نفسانيه و وسواس شيطانيه افزون گردد. اينها نيست جز آن كه عبادات ما بي مغز و شرايط باطنه و آداب قلبيه ي آن به عمل نمي آيد.