تفهيم


يكي از آداب قلبيه ي عبادات، خصوصا عبادات ذكريه، تفهيم است. و آن چنان است كه انسان، قلب خود را در ابتداء امر چون طفلي پندارد كه زبان باز نكرده و آن را مي خواهد تعليم دهد؛ پس، هر يك از اذكار و اوراد و حقايق اسرار عبادات را با كمال دقت و سعي به آن تعليم دهد و در هر مرتبه اي از كمال هست، آن حقيقتي را كه ادراك نموده به قلب بفهماند.
پس اگر، اهل فهم معاني قرآن و اذكار نيست و از اسرار عبادات بي بهره است، همان معناي اجمالي را كه قرآن كلام خدا است و اذكار، يادآوري حق است و عبادات، اطاعت و فرمانبرداري پروردگار است تعليم قلب كند و به قلب همين معاني اجماليه را بفهماند.
و اگر اهل فهم معاني صوريه ي قرآن و اذكار است، همان معاني صوريه را، از قبيل وعد و وعيد و امر و نهي، و از علم مبدأ و معاد به آن مقدار كه ادراك نموده به قلب تعليم دهد. و اگر كشف حقيقتي از حقايق معارف يا سري از اسرار عبادات براي او شده، همان را با كمال سعي و كوشش به قلب تعليم كند و آن را تفهيم نمايد. و نتيجه ي اين تفهيم آن است كه پس از مدتي مواظبت، زبان قلب گشوده شود و قلب ذاكر و متذكر گردد.
در اول امر، قلب متعلم بود و زبان، معلم و به ذكر زبان قلب، ذاكر مي شد و قلب تابع زبان بود، و پس از گشوده شدن زبان قلب عكس گردد: قلب ذاكر گردد و زبان به ذكر آن ذكر گويد و به تبع آن حركت كند. بلكه گاه شود كه در خواب نيز انسان به تبع ذكر قلبي ذكر لساني گويد؛ زيرا كه ذكر قلبي مختص به حال بيداري نيست و اگر قلب متذكر شود زبان كه تابع آن شده ذكر گويد و از ملكوت قلب به ظاهر سرايت نمايد: «قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلي شاكِلَتِه .» (1)
بالجمله، در اول امر بايد انسان اين ادب، يعني تفهيم را ملحوظ دارد تا زبان قلب كه مطلوب حقيقي است گشوده گردد. و علامت آن كه زبان قلب گشوده شده آن است كه تعب ذكر و زحمت آن مرتفع شود و نشاط و فرح رخ دهد و خستگي و رنج زايل گردد؛ چنانچه اگر كسي طفلي را كه زبان باز ننموده بخواهد تعليم دهد، تا طفل زبان باز ننموده معلم خسته و ملول شود؛ همين كه طفل زبان گشود و آن كلمه را تعليم او مي كرد ادا كرد، خستگي معلم رفع شود و معلم به تبع طفل كلمه را ادا كند بي رنج و تعب.
قلب نيز در ابتداء امر طفلي است زبان نگشوده كه آن را بايد تعليم داد و اذكار و اوراد را بايد به زبان آن گذاشت، و پس از باز شدن زبان آن انسان تابع آن گردد و رنج و تعب تعليم و خستگي ذكر مرتفع گردد. و اين ادب براي كساني كه مبتدي هستند خيلي لازم است.
و بايد دانست كه يكي از نكات تكرار اذكار و ادعيه و دوام ذكر و عبادت همين است كه زبان قلب گشوده و قلب ذاكر و داعي و عابد گردد، و تا اين ادب ملحوظ نشود زبان قلب گشوده نشود. (2)

پاورقي

1- بگو هركس بر سرشت خود عمل مي كند. سوره مباركه اسراء، آيه 84.
2- آداب باطني و اسرار معنوي نماز، گزيده اي از كتاب آداب الصلوة امام خميني و اسرار الصلوة ملكي تبريزي، ص28-30.

بازگشت