شكي نيست كه جهان تكوين با زيرساخت فرمان پذيري و هدايت، نظم يافته و در آن، مجالي براي نافرماني و گمراهي نيست؛ زيرا مهار هر موجود تكويني تنها به دست خداي سبحان است و آن پروردگار بلند مرتبه، بر راه راست است و هر چه مهار هستي اش به دست كسي باشد كه بر راه راست، قطعا ره يافته و هدايت شده است؛ اين نكته از اين آيه استفاده مي شود: «مَّا مِن دَابَّةٍ إِلَّا هُوَ ءَاخِذُ بِنَاصِيَتهِا إِنَّ رَبّي عَليَ صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ» (1)
اين آيه بر دو اصل مذكور دلالت دارد، و چون در جهان تكوين عرصه اي براي سرپيچي، تمرد و نافرماني نيست، پس در جهان امكان هر موجودي با كمال ميل و رغبت، از پروردگار خويش فرمانبردار است، چنان كه از اين آيه استفاده مي شود:
«فَقَالَ لهَا وَ لِلْأَرْضِ ائْتِيَا طَوْعًا أَوْ كَرْهًا قَالَتَا أَتَيْنَا طَائعِينَ.» (2)
بنابراين، آنچه از گمراهي و فريبكاري مشاهده مي شود، تنها در جهان تشريع است، چون مكلف در پيمودن هر يك از دو راه هموار يا فريبنده اختيار دارد، و به راستي عبادت به ويژه نماز - براي هماهنگي دو نظام تشريع شده است، پس در نماز، احوال تمثل نظام تكوين، از قبيل فرمان پذيري و هدايت، تشريع يافته است. از جمله احوال نمايان گر خضوع، قنوت است؛ زيرا قنوت عبارت است از لابه، مويه و «تَبتُّل»(3) يعني ترك محبت دنيا و توجه و اخلاص در برابر پروردگار جليل، و چون خداي سبحان «جواد» است، آرزومندانش را نااميد و گدايان درگاه خويش را مأيوس نمي كند.
امام صادق عليه السلام فرمود: «هيچ بنده اي دست به جانب خداي عزيز و غالب بالا نمي برد، جز اين كه خداوند حيا مي كند آن دست را خالي و پوچ برگرداند، از اين رو آنچه مي خواهد از فضل خويش در آن دست قرار مي دهد. بنابراين، هر گاه يكي از شما دست به دعا برداشت، پايين نياورد جز اين كه به صورت خويش بكشد.» (4)
اين معنا غير از ثمره اي است كه از ذكرهاي قنوت عايد بنده مي شود، ذكرهايي كه بيانگر التماس و لابه و بيچارگي عبد است و مي فهماند كه حالت خاكساري از بنده جدايي ناپذير است و او نمي تواند از چنين حالتي خارج گردد. مانند دعايي كه در نماز وتر خوانده مي شود: «... پروردگارا بد كردم... اين دستهاي من به كيفر بدكرداري هايم در برابر توست، و اين گردن من است كه در مقابل آنچه انجام داده است، خضوع دارد...» (5)
درباره ي اهميت قنوت كه نمودي از يك راز تكويني است و سبب همساني راز تكويني و نظام تشريع است، حضرت حسين بن علي عليهماالسلام فرمود: از آن زمان كه پسري شش ساله بودم، مي ديدم رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم در همه ي نمازها قنوت مي خواند.(6)
آن حضرت به گونه اي بود كه در همه ي نمازهاي جدش صلي الله عليه و آله و سلم حاضر مي شد و فردي پاك، هوشمند، مراقب و حسابگر بوده همه چيز را زير نظر داشت تا هر آنچه را جدش انجام مي دهد، برايش روشن شود؛ زيرا مردم مأمورند احكام را از سنت و روش پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم اخذ كنند.
امام صادق عليه السلام نيز درباره ي اهميت قنوت مي فرمايد: هر كس عمدا قنوت را ترك گويد نماز نخوانده است؛ «وَ مَنْ تَرَكَ الْقُنُوتَ مُتَعَمِّداً فَلَا صَلَاةَ لَهُ». (7)
يعني نمازش كامل نيست؛ زيرا هدف نماز هدايت به نظام تكوين است، يعني پيروي كامل و هدايت فراگير، و قنوتي كه مظهر تام انقطاع و بريدن از دنيا و پيوستن به پروردگار جليل و لابه به درگاه اوست، سبب كمال نماز است و آنگاه كه ترك شود، نماز كمال برتر خويش را از دست داده است. (8)