همه ي مسلمانان برآنند كه بايد پيامبر گرامي، اسوه و الگوي مسلمانان جهان باشد و روش عملي آن حضرت، بسان چراغي فروزان، طريق رفتار مسلمانان را در همه ي ابعاد زندگي، روشن سازد. قرآن كريم در اين زمينه، چنين مي فرمايد:
«لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كانَ يَرْجُوا اللَّهَ وَ الْيَوْمَ الْآخِر؛ (1)
همانا، پيامبر خدا براي شما اسوه و الگويي نيكو است، براي كساني كه به خداوند و روز رستاخيز، اميدوارند و خدا را بسيار ياد مي كنند.»
از اين رو، در مسأله ي سجده نيز، پيش از هر چيز بايد به رفتار رسول خدا صلي الله عليه و آله تأسي و پيروي نماييم و سيره ي آن حضرت را سرمشق خود بدانيم. اكنون در پرتو روايات اسلامي - به ويژه احاديث كتب اهل سنت - روش عملي رسول خدا را مورد بررسي قرار مي دهيم:
از لابلاي روايات فراواني كه در اين زمينه رسيده است، استفاده مي گردد كه پيامبر گرامي صلي الله عليه و آله، بر زمين و اشياء ساخته شده از برخي گياهان مانند حصير، سجده مي نموده اند. و اين طريق، همان راهي است كه شيعه به پيروي از رسول خدا صلي الله عليه و آله مي پيمايد. بنابراين، سزاوار است روايات ياد شده را در دو بخش ذيل تدوين نماييم:
1. احاديثي كه پيرامون سجده نمودن پيامبر بر زمين (اعم از خاك، سنگ و غيره) وارد شده است.
2. رواياتي كه حاكي از سجده كردن آن حضرت بر اجزاء برخي گياهان چون حصير مي باشد.
دسته اول
از ميان اين دسته از روايات، نمونه هايي را به عنوان مثال، از نظر شما مي گذرانيم:
1. وائل بن حجر مي گويد:
«آنگاه كه پيامبر سجده مي نمود، پيشاني و بيني خود را بر زمين مي نهاد.» (2)
2. ابن عباس مي گويد:
«پيامبر گرامي صلي الله عليه و آله، بر سنگ سجده نمود.» (3)
3. از عايشه چنين روايت شده است:
«هرگز نديدم پيامبر گرامي صلي الله عليه و آله (به هنگام سجده) پيشاني خود را با چيزي محافظت كند (بپوشاند)». (4)
سخن ياد شده حاكي از آن است كه رسول خدا صلي الله عليه و آله، (به گواهي همسر آن حضرت) همواره بر زمين سجده مي نموده و از هرگونه عايقي كه بين پيشاني ايشان و زمين فاصله شود، خودداري و اجتناب مي فرموده اند.
4. احمد بن شعيب نسائي در سنن خود، از ابوسعيد خدري كه از صحابه پيامبراست، چنين حكايت مي كند:
«با دو چشم خويش، اثر آب و گل را بر پيشاني و بيني رسول خدا صلي الله عليه و آله مشاهده كردم.» (5)
از اين حديث و امثال آن، به روشني معلوم مي گردد كه پيامبر گرامي صلي الله عليه و آله حتي در حال بارش باران نيز، ترجيح مي دادند بر زمين سجده نمايند به طوري كه اثر آب و گل بر پيشاني مبارك ايشان نقش مي بسته است، حديث ياد شده در زير، بر اين نكته دلالت دارد.
5. در مجمع الزوائد از ابوهريره، چنين نقل شده است:
«پيامبر گرامي صلي الله عليه و آله در يك روز باراني سجده نمود، به طوري كه اثر آن را در پيشاني و طرف بيني وي مشاهده كردم.» (6)
از سوي ديگر، رواياتي وجود دارد مبني بر اين كه در حالت اضطراري مانند سرماي شديد و يا بارش باران، رسول خدا صلي الله عليه و آله عبا و يا لباس خويش را فقط بين دست ها و پاهاي خويش و زمين قرار مي دادند.
از ظاهر اين احاديث چنين استفاده مي شود كه آن حضرت، حتي در حالات اضطراري مثل باران و سرماي شديد، پارچه اي را به عنوان عايق رطوبت و سردي زياد، بين پيشاني و زمين قرار نمي دادند، چرا كه در احاديث مذكور، اشاره اي به قرار دادن لباس بين پيشاني و سطح زمين توسط آن حضرت به چشم نمي خورد. اينك نمونه هايي از احاديث ياد شده:
6. ابن عباس مي گويد:
رسول خدا صلي الله عليه و آله را مشاهده كردم كه در ردايي سفيد و در صبحگاهي سرد، نماز مي خواند در حالي كه سرماي زمين را به وسيله ي رداي خويش از دست و پاي خود، دور مي نمود.» (7)
7. در جاي ديگر مي گويد:
«پيامبر را در روزي باراني (در حال نماز) ديدم، در حالي كه به هنگام سجده، به وسيله ي عباي خويش، از گل پرهيز مي نمود، به اين صورت كه عباي خود را بين دو دست خود و زمين قرار مي داد.» (8)
8. ابن ماجه در سنن خود، از عبدالله بن عبدالرحمن، چنين حكايت مي نمايد:
«پيامبر صلي الله عليه و آله به جانب ما آمد و با ما در مسجد «بني عبدالأشهل» نماز گزارد، او را مشاهده كردم در حالي كه به هنگام سجده، دو دست خود را بر لباس خويش مي نهاد.» (9)
9. همچنين با چند واسطه، از ثابت بن صامت چنين روايت مي كند:
«پيامبر گرامي صلي الله عليه و آله در (مسجد) بني عبدالأشهل نماز گزارد در حالي كه ردايي پوشيده بود و دو دست خويش را (به هنگام سجده) بر آن مي نهاد، و به اين طريق، خود را از سردي سنگ ريزه ها، در امان نگاه مي داشت.» (10)
دسته دوم
دسته ديگري از احاديث اسلامي، حاكي از آن است كه پيامبر گرامي صلي الله عليه و آله بر برخي از اجزاء گياهان مانند حصير، سجده مي نموده است. اين گونه روايات را محدثان هر دو گروه شيعه و سني در كتب روايي خود آورده اند كه در اين جا نمونه هايي از آن را (به ويژه از جوامع روايي اهل سنت)، از نظر شما مي گذرانيم:
1. ابوسعيد مي گويد:
«به محضر پيامبر صلي الله عليه و آله وارد شدم در حالي كه بر حصيري نماز مي گزارد.» (11)
2. انس بن مالك و ابن عباس و برخي از همسران پيامبر صلي الله عليه و آله مانند عايشه و ام سلمه و ميمونه، چنين روايت كرده اند:
«پيامبر صلي الله عليه و آله، بر خمره (كه نوعي حصير بود و از ليف درخت خرما ساخته مي شده)، سجده مي نمود.»
3. از ابوسعيد خدري عبارت ذيل نيز، نقل شده است:
«او (پيامبر) را ديدم كه بر حصير نماز مي خواند و بر آن سجده مي كند.» (12)
4. در «فتح الباري» از عايشه، همسر پيامبر، چنين نقل مي كند:
«رسول خدا صلي الله عليه و آله حصيري داشت كه آن را مي گستراند و بر آن، نماز مي گزارد.» (13)
5. در بحارالأنوار، از علي بن ابيطالب عليه السلام، چنين روايت مي نمايد:
«پيامبر گرامي صلي الله عليه و آله، بر حصيري نماز گزارد.» (14)
6. انس مي گويد:
«رسول خدا صلي الله عليه و آله بر «خمره» نماز مي گزارد و بر آن، سجده مي نمود». (15)
7. در صحيح مسلم و كتب ديگر از «انس»، چنين روايت شده است:
«پيامبر گرامي صلي الله عليه و آله، خوشخوترين مردم بود، چه بسا وقت نماز فرامي رسيد و او در خانه ي ما بسر مي برد، پس فرمان مي داد تا فرشي را كه زير پاي وي بود جاروب كنند و آب زنند، آنگاه ما به امامت آن حضرت، نماز مي گزارديم و فرش آنان، از شاخه هاي خرما ساخته شده بود.» (16)
8. مسلم بن حجاج و احمد بن حنبل و ابوعبدالله بخاري و ديگران، چنين حكايت مي كنند:
«انس بن مالك مي گويد: حصيري را كه به علت فرتوت بودن، سياه گرديده بود آماده ساختم و آب زدم، آن گاه رسول خدا صلي الله عليه و آله بر آن ايستاد... و نماز گزارد.» (17)
9. مسلم بن حجاج در صحيح خود، چنين روايت مي كند:
«ابوسعيد خدري مي گويد: بر رسول خدا وارد شدم و ديدم بر حصيري نماز مي گزارد و بر آن، سجده مي كند.» (18)
10. انس بن مالك مي گويد:
«پيامبر گرامي صلي الله عليه و آله گاهي به ديدن ام سليم مي آمد و هنگام نماز فرامي رسيد، پس بر فرش ما كه حصيري بود و به آن آب زده مي شد، نماز مي گزارد.» (19)
در پرتو احاديث ياد شده كه بيانگر رفتار رسول خدا صلي الله عليه و آله مي باشد، به خوبي روشن مي گردد كه آن حضرت مقيد بودند بر زمين، خاك و برخي اجزاء گياهان مانند حصير، سجده نمايند و در اين روايات، اثر از سجده ايشان بر خوردني ها و پوشيدني ها به چشم نمي خورد. و اين حقيقت، همان روشي است كه شيعه بدان معتقد است و برمبناي آن، عمل نمايد؛ زيرا شيعيان برآنند كه پس از وحي الهي و قرآن مجيد، سنت و سيره ي عملي پيامبر گرامي صلي الله عليه و آله، راهگشاي امت اسلامي است كه بايد همه ي مسلمانان از آن پيروي كنند و از حريم آن، تجاوز ننمايند. (20)