هر حركت اجتماعي - سياسي هرگاه با نظم و تشكل همراه باشد، بهتر مي تواند به اهداف مورد نظر دست يابد. مسجد در زمان پيامبر صلي الله عليه و آله نقش مهمي را در تشكل مسلمانان ايفا مي نمود. ياران پيامبر صلي الله عليه و آله همه روزه براي اداي نماز گرد آن حضرت جمع مي شدند. در مسجد، آگاهي هاي لازم را پيرامون اوضاع و احوال جامعه و رخدادهاي مهم دريافت مي كردند. در اين حضور همه روزه، در سايه ي ارشاد و راهنمايي هاي پيامبر صلي الله عليه و آله، علاوه بر تقويت بنيه ي معنوي مسلمانان، انديشه ي سياسي آنان نيز شكل مي گرفت. توانايي ها و شايستگي هاي آنان براي پيامبر صلي الله عليه و آله روشن مي گشت. به هنگام لزوم نيز هر يك از آنان از سوي پيامبر صلي الله عليه و آله به مأموريت هاي محوله اعزام مي شدند.
به سخني ديگر، مسجد گروه متشكل و كارآمدي را پيرامون پيامبر صلي الله عليه و آله گرد آورده بود. اينان پروانه وار گرد شمع وجود پيامبر صلي الله عليه و آله مي گشتند و ضمن كسب فيض از ايشان، گوش به فرمان اجراي دستورهاي آن حضرت بودند.
مسجد در جامعه ي اسلامي - با توجه به ويژگي هايي كه داراست - همواره و در هر عصر و زماني مي تواند چنين نقشي را ايفا كند و محور و مركز مناسبي براي تشكل و هماهنگي مسلمانان باشد. مؤمنان حق جو، همه روزه براي تحكيم ميثاق بندگي و پرستش در مسجد حضور مي يابند. در اين همايش عبادي - سياسي، صلاحيت ها و شايستگي هاي افراد در زمينه هاي مختلف روشن مي شود. با توجه به كارهاي علمي و عملي كه در زمينه هاي فرهنگي، نظامي و اجتماعي - سياسي مطرح مي شود، ميزان پايبندي هركس به احكام و مقررات ديني به خوبي آشكار مي گردد و فكر و انديشه ي سياسي آنان هويدا مي شود. از اين رو مسجد به طور طبيعي و بي آن كه به صرف امكانات ويژه اي نياز باشد، زمينه ي پي ريزي و ايجاد يك تشكيلات طبيعي و سالم را فراهم مي آورد.
تشكلي كه در پرتو مسجد پديد مي آيد از بسياري آفت ها و خطرهايي كه معمولا گريبانگير احزاب و دستجات سياسي مي شود، به دور مي ماند. اين تشكل در ديدگاه همگان قرار دارد. براي عضويت در آن، محدوديت هايي كه معمولا از باورهاي خودمدارانه ريشه مي گيرد، وجود ندارد. زيرا هر مؤمني مي تواند در اين تشكل شركت جويد. حضور افراد گوناگون از قشرهاي مختلف جامعه در مسجد سبب مي شود اين تشكل ريشه دار باشد و با بخش هاي مختلف جامعه و طبقات گوناگون اجتماعي پيوند داشته باشد. حضور چهره هاي عالم، انديشمند و پارسا كه معمولا در مسجد حضور مي يابند، سبب مي شود اين تشكل پيوسته در معرض انتقاد و امر به معروف و نهي از منكر قرار گيرد و عيب ها و نارسايي هاي آن بهبود يابد. وجود روحانيون صالح كه معمولا در مساجد حضور دارند، اين تشكل ها را تا حدود زيادي از خطر انحراف و دوري از معيارها و ضوابط اسلامي حفظ مي كند.
تشكل هاي سياسي فراهم آمده در مسجد مي توانند در كنار تلاش براي تحكيم ارزش هاي الهي براي رفع نابساماني هاي جامعه نيز چاره انديشي كنند؛ طرح هاي عملي را تهيه و به دست اندركاران امور و افراد مسؤل ارائه نمايند و از اين راه در راستاي بهسازي اجتماعي گام بردارند.
با اين همه نبايد پنداشت تشكل سياسي اي كه در مسجد پديد مي آيد، همواره از خطرها و آفت هايي كه ديگر گروه هاي سياسي را تهديد مي كند، بركنار است. در سخني از اميرالمؤمنين عليه السلام كه پيشتر گذشت آن حضرت از مساجدي خبر دادند كه نشاني از هدايت در آن نيست و اهل آن بدترين مردم زمين و سرچشمه ي ايجاد فتنه هاي گمراه كننده اند. براي جلوگيري از پيدايش آفت هايي اين چنين، اهل مسجد بايد كاملا نسبت به حركت ها و جهت گيري هاي خود مراقبت كنند؛ تا مبادا نفوذ انگيزه ها و اهداف ناسالم، مسير حركت آنان را به سوي فساد و تباهي سوق دهد. (1)