از ديگر نقش هايي كه مسجد در عرصه هاي نظامي ايفا مي كرد، آن بود كه اين كانون مقدس، پايگاه تجمع پاسداران امنيت و آرامش شهروندان مسلمان بود. هنگامي كه لازم بود از شهر پاسداري شود و يا از جان پيامبر صلي الله عليه و آله محافظت به عمل آيد، رزمندگان اسلام در مسجد حضور مي يافتند و آن جا را مركز سامان دهي به اين كار قرار مي دادند.
پيش از وقوع جنگ احد به دليل حضور سپاه دشمن در اطراف شهر مدينه بيم آن مي رفت كه مشركان شبانه به شهر حمله ور شوند؛ يا عناصري از آنان به قصد جاسوسي يا آسيب رساندن به پيامبر صلي الله عليه و آله در شهر نفوذ كنند. در چنين شرايطي سرداران بزرگ اسلام مانند سعد بن عباده و سعد بن معاذ براي مقابله با شبيخون احتمالي دشمن تمام شب را در مسجد و كنار خانه ي پيامبر صلي الله عليه و آله به پاسداري به سر آوردند. (1)
پس از جنگ احد نيز از آن رو كه خطر حلمه ي دوباره ي دشمن وجود داشت، همچنان بسياري از فرماندهان ارشد پيامبر صلي الله عليه و آله در مسجد به پاسداري از شهر مشغول بودند. (2)
شواهد اطمينان آوري نشان مي دهد كه چنين عملكردي در ديگر جنگ ها نيز وجود داشته است. (3)
با تكيه بر اين گونه شواهد تاريخي مي توان گفت: تحولي كه در سايه ي انقلاب اسلامي در ايران پيدا شده و مساجد به صورت پايگاهي براي حضور رزمندگان و جهادگران مسلمان درآمده، ريشه در سنت پاك رسول اكرم صلي الله عليه و آله دارد. نبايد پنداشت كه انجام اين گونه امور در مسجد با شأن و منزلت مسجد ناسازگار است. تجمع در مسجد به منظور پاسداري از امنيت جامعه ي اسلامي، تلاش در راستاي ايجاد آسايش هر چه بيشتر براي مسلمانان و كنترل حركت هاي مشكوك نه تنها با قداست و عظمت مسجد مغاير نيست؛ كه خود مايه ي عظمت و قداست هر چه بيشتر مسجد است. حضور منسجم رزمندگان اسلام در مسجد چنانچه در راستاي استحكام بخشيدن به آيين توحيد، دفاع از مسلمانان و آرمان هاي مقدس باشد، خود عبادتي بزرگ در پيشگاه خداوند است و مسجد برترين و مناسب ترين مكان براي اين عمل است.
انجام اين گونه مراقبت ها، تلاش ها و ايثارگري ها در مسجد سبب مي شود اين مكان مقدس به عضوي فعال از پيكره ي جامعه ي اسلامي تبديل شود و مسجد با حياتي ترين مسايل مسلمانان پيوندي استوار داشته باشد. برخورد فعال ائمه ي جماعت با حضور بسيجيان در مسجد و نظارت دقيق بر فعاليت هاي آنان، همراه با استفاده از افراد با تجربه و كارآزموده مي تواند اين حضور را متكامل تر و بارورتر نمايد.
جا دارد تأكيد شود اين حضور بايستي همراه با رعايت اصول و مقررات اسلامي در ارتباط با مسجد باشد. انجام كارهايي كه مايه ي هتك حرمت مسجد است يا قداست و منزلت والاي اين بارگاه ملكوتي را مخدوش مي كند، هرگز و تحت هيچ عنواني روا نيست. به علاوه انجام كارهاي مربوط به پاسداري در مسجد، نبايد به گونه اي باشد كه اساسي ترين هدفي را كه اين بنيان مقدس براي آن بنا شده، كم رنگ نمايد. نقش بنيادين مسجد آن است كه جايگاه مناسبي براي پرستش و ذكر و نماز خداجويان باشد. بنابراين چنانچه دانسته يا ندانسته با اعمال خود ديگران را از عبادت در مسجد باز داريم، در شمار ستم پيشگاني هستيم كه مسلمانان را از ذكر و ياد حق تعالي در مسجد باز مي دارند. در اين صورت نه تنها در راستاي آبادي و رونق خانه ي خدا تلاش نكرده ايم؛ كه در جهت خرابي و ركود آن نيز گام برداشته ايم. (4)