تفسير آيات قرآن و سخن گفتن پيرامون معاني آن، بخش درخور توجهي از سخنراني هاي پيامبر صلي الله عليه و آله را تشكيل مي داد. در اين باره، نقل هاي تاريخي اطمينان آوري وجود دارد. (1)
به ويژه آن كه خداوند متعال يكي از جنبه هاي مهم رسالت پيامبر صلي الله عليه و آله را تبيين و تفسير آيه هاي قرآن قرار داده است. (2)
بي ترديد اين مهم، در مرتبه ي اول در مسجد صورت مي گرفته است. گر چه همان گونه كه گذشت پيامبر صلي الله عليه و آله در آموزش علم و دانش به مردم، زمان و مكان نمي شناخت و در اين راه از هر فرصتي بهره برداري مي نمود.
آموزش فقه و احكام ديني به مردم نيز بخش ديگري از سخنراني هاي پيامبر صلي الله عليه و آله را تشكيل مي داد.
سخنراني هاي پيامبر صلي الله عليه و آله تنها جنبه ي آموزشي نداشت؛ بلكه از عنصر موعظه و ايجاد روحيه ي «تقوا» و پرهيز از گناه در روح و جان شنوندگان نيز برخوردار بود. از همين رو اصحاب پيامبر صلي الله عليه و آله برخي از جلسات سخنراني آن حضرت را «مجلس موعظه» نام مي نهادند. (3)
اين امر به روشني نشان مي دهد كه «آموزش» و ياد دادن در مسجد بايستي با وعظ و اندرز دادن كه در حقيقت، «پرورش» است، همراه باشد.
پيامبر صلي الله عليه و آله هرگاه روحيه ي سركشي و گناه را در مردم مشاهده مي كرد، در مسجد و مجالس سخنراني، مردم را اندرز مي داد. آن حضرت در چنين مجالسي با جديت و قاطعيت سخن مي گفت و نسبت به گناه و سركشي چنان خشم مي ورزيد كه آثار ناراحتي در سيماي تابناكش هويدا مي گشت. (4)
چنين سخناني كه از پشتوانه ي عظيم معنوي نيز برخوردار بود، در روح و جان شنوندگان، تأثيري شگرف مي گذاشت و نيروي پروا و پرهيز از گناه را در آنان استوار مي ساخت.
پيامبر صلي الله عليه و آله مسلمانان را نيز به برگزاري مجالس وعظ و اندرز ترغيب مي نمود. عبدالله بن عباس در اين باره از آن حضرت نقل كرده است كه:
«خداوند متعال به موسي عليه السلام وحي كرد كه: امت پيامبر صلي الله عليه و آله باغ هايي دارند كه گياه و درخت آن، آمرزش است. موسي عليه السلام گفت: اينها چگونه باغ هايي است؟ خداوند متعال فرمود: جلسه هاي ياد خدا؛ در اين جلسه ها، گويندگاني آنان را به سوي من فرا مي خوانند. پرچم و نشان آنان همچون پرچم و نشان پيامبران است. بندگانم را به كارهاي نيك تشويق مي كنند؛ آنان را به گريه وا مي دارند و روح زهد و گرايش به خدا را در جانشان مي دمند. اين گويندگان، بندگانم را چنان پرورش مي دهند كه من دوست مي دارم. رحمت، آمرزش و خشنودي والاي من از آن چنين بندگاني است.» (5)
متأسفانه امروزه مجالس وعظ و اندرز در ميان مسلمانان از جايگاه اصيل خود برخوردار نيست. برگزاري مجالس سخنراني در مسجد به يك رسم و تشريفات بي روح تبديل شده است. تنها در مرگ افراد، مجالسي با عنوان مجلس ترحيم تشكيل مي شود. آن هم نه براي عبرت و موعظه؛ كه از سر رسم و تشريفات. چندان كه اگر كسي نميرد، هرگز مجلسي برپا نمي شود؛ گويي خود را از وعظ و اندرز ديگران بي نياز مي دانيم؛ حال آن كه سخت بدان محتاجيم. (6)