جايگاه معبد در اسلام و ديگر اديان الهي


بشر بر پايه ي «فطرت» خود توحيد و يگانگي خداوند را درك مي كند و ذات پاك حق را از وابستگي به زمان يا مكاني خاص، منزه مي داند. با اين حال، گويا يك گرايش فطري ديگر نيز او را وادار مي كند تا در مكاني كه انتساب بيشتري با خداوند دارد، او را پرستش نمايد و با او راز و نياز كند. گويا جايگاهي كه منسوب به خداست، بهتر مي تواند بشر را از امواج دغدغه ها و اضطراب ها دور كند و به ساحل آرامش و اطمينان برساند.
از همين رو تاريخ معبد و پرستشگاه، داراي قدمتي به اندازه ي عمر انسان است. باستان شناسان از معبدهايي خبر مي دهند كه عمري به درازاي پيدايش انسان دارد. قرآن مجيد نيز نام معروف اديان الهي را با نام پرستشگاه هاي آن همراه نموده است. حتي از سخنان معصومان چنين بر مي آيد كه بر پيروان اديان گذشته لازم بوده نماز را تنها در پرستشگاه هاي خود به جاي آورند. نماز گزاردن در خارج از معبد تنها در حال ناچاري براي آنان روا بوده است.
در اسلام با آن كه بر نماز گزاردن در مسجد فراوان تأكيد شده، ولي نماز در خارج از مسجد نيز صحيح است. به سخني ديگر براي پيروان دين خاتم، همه ي زمين مسجد است. در حديثي از پيامبر صلي الله عليه و آله آمده است:
«پنج چيز به من عطا شده كه به هيچ يك از پيامبران پيشين داده نشده؛ يكي از آنها اين است كه تمامي زمين براي من (و پيروانم) مسجد است...» (1)
اين حكم الهي افزون بر آن كه تخفيفي بزرگ براي امت پيامبر است، گوياي نكته اي لطيف نيز هست كه عالمان الهي آن را چنين بيان كرده اند:
«در حقيقت با آن كه همه ي زمين با خداوند نسبت يكساني دارد، ولي خداوند به لطف خويش با مسجد، معامله ي خانه را مي كند. يعني آن جا را محل ملاقات و مجلس انس و زيارت قرار داده است. اين بدان معناست كه تعيين مجلس ملاقات و حضور را به اختيار ما واگذار فروده و اين از بزرگ ترين بزرگواري هاست.» (2)
پس براي امت پيامبر صلي الله عليه و آله با آن كه همه ي گستره ي خاك، مسجد است؛ ولي مسجد به معناي اصطلاحي آن، جايگاه و محفلي خاص براي عبادت خالصانه و پرحضور است. از همين رو جنبه هاي عبادي مسجد از ديگر ابعاد آن برجسته تر و پرفروغ تر است. اين نكته چندان روشن است كه نيازي به شرح و برهان ندارد. با اين حال، نظر به اهميت مسأله، توضيح مختصري در اين باره ضروري است. (3)

پاورقي

1- محمد بن حسن عاملي، وسايل الشيعه، ج 3، ص 422، باب 1 از ابواب مكان المصلي، روايت 2.
2- سيد احمد فهري، پرواز در ملكوت، مشتمل بر آداب الصلاة امام خميني، ج 1، ص 238 - 239 با تلخيص، نهضت زنان مسلمان، تهران، 1359 ه.ش.
3- كوي دوست ، رحيم نوبهار، ص125-127.

بازگشت