رعايت قبله


در خصوص قبله مباحثي مطرح است كه در زير بيان مي شود.
الف) كيفيت رو به قبله بودن در نماز
مسأله: كسي كه نماز واجب را ايستاده مي خواند، بايد طوري بايستد كه بگويند رو به قبله ايستاده و بيشتر فقها و حضرت امام قدس سره فرموده اند: لازم نيست زانوهاي او و نوك پاي او هم رو به قبله باشد و بعضي فرموده اند: بنابر احتياط واجب بايد زانوها و انگشتان پاي او هم رو به قبله باشد. (1)

مسأله: كسي كه بايد نشسته نماز بخواند، اگر نمي تواند به طور معمول بنشيند و در موقع نشستن، كف پاها را به زمين مي گذارد، بايد در موقع نماز صورت و سينه و شكم او رو به قبله باشد و اما نسبت به ساق پا اختلاف است بعضي از فقها و حضرت امام قدس سره فرموده اند: لازم نيست ساق پاي او رو به قبله باشد و بعضي فرموده اند: بايد ساق پاي او رو به قبله باشد. (2)

مسأله: كسي كه نمي تواند نشسته نماز بخواند، بايد در حال نماز به پهلوي راست طوري بخوابد كه جلوي بدن او رو به قبله باشد، و اگر ممكن نيست بايد به پهلوي چپ طوري بخوابد كه جلوي بدن او رو به قبله باشد، و اگر اين را هم نتواند بايد به پشت بخوابد به طوري كه كف پاي او رو به قبله باشد. (3)

ب) راه هاي تشخيص قبله
مسأله: كسي كه مي خواهد نماز بخواند، بايد براي پيدا كردن قبله كوشش نمايد، تا يقين كند كه قبله كدام طرف است، و مي تواند به گفته دو شاهد عادل كه از روي نشانه هاي حسي شهادت مي دهند يا به قول كسي كه از روي قاعده ي علمي قبله را مي شناسد و محل اطمينان است عمل كند، و اگر اينها ممكن نشد بايد به گماني كه از محراب مسجد مسلمانان يا قبرهاي آنان يا از راه هاي ديگر پيدا مي شود عمل نمايد؛ حتي اگر از گفته فاسق يا كافري كه به واسطه ي قواعد علمي قبله را مي شناسد گمان به قبله پيدا كند كافي است. (4)
مسأله: كسي كه گمان به قبله دارد، اگر بتواند گمان قوي تري پيدا كند نمي تواند به گمان خود عمل نمايد؛ مثلا اگر ميهمان از گفته ي صاحب خانه گمان به قبله پيدا كند؛ ولي بتواند از راه ديگر گمان قوي تري پيدا كند نبايد به حرف او عمل كند. (5)

ج) وظيفه ي كسي كه قبله را تشخيص نداده است.
مسأله: اگر براي پيدا كردن قبله وسيله اي ندارد، يا با اين كه كوشش كرده گمانش به طرفي نمي رود، چنانچه وقت نماز وسعت دارد بعضي از فقها و حضرت امام قدس سره فرموده اند: بايد چهار نماز به چهار طرف بخواند و اگر به اندازه ي چهار نماز وقت ندارد، بايد به اندازه اي كه وقت دارد، نماز بخواند؛ مثلا اگر فقط به اندازه ي يك نماز وقت دارد، بايد يك نماز به هر طرفي كه مي خواهد بخواند و بايد نمازها را طوري بخواند كه يقين كند يكي از آنها رو به قبله بوده است يا اگر از قبله كج بوده به طرف دست راست و دست چپ قبله نرسيده است و بعضي از فقها فرموده اند: نماز خواندن به يك طرف كه احتمال مي دهد قبله است كافي است و احتياط مستحب آن است كه چنانچه وقت نماز وسعت دارد، چهار نماز به چهار طرف بخواند. (6)

مسأله: اگر يقين يا گمان كند كه قبله در يكي از دو طرف است، بعضي از فقها و حضرت امام قدس سره فرموده اند: بايد به هر دو طرف نماز بخواند؛ ولي احتياط مستحب آن است كه در صورت گمان، به چهار طرف نماز بخواند و بعضي از فقها فرموده اند: به هر يك از آنها بخواند كافي است و احتياط مستحب آن است كه به هر دو طرف نماز بخواند. (7)

مسأله: كسي كه بايد به چند طرف نماز بخواند، اگر بخواهد نماز ظهر و عصر يا مغرب و عشا را بخواند بهتر آن است كه نماز اول را به هر چند طرف كه واجب است بخواند، بعد نماز دوم را شروع كند (البته اين فتوا طبق نظر حضرت امام قدس سره و فقهايي است كه خواندن نماز را به چند طرف لازم مي دانند). (8)

د) وظيفه ي كسي كه نماز را رو به قبله نخوانده است
مسأله: اگر طبق دليل معتبري به يك طرف [به عنوان قبله] نماز بخواند، سپس روشن شود كه آن طرف قبله نبوده است، چنانچه انحراف از قبله مابين طرف راست و چپ نمازگزار باشد نمازش صحيح است. و اگر در اثناي نماز متوجه اشتباه و انحراف از قبله شود، آنچه كه خوانده گذشته [و صحيح است] و در بقيه ي نماز بايد رو به قبله بايستد و فرقي بين بقاي وقت و عدم آن نيست. و چنانچه انحراف از قبله بيش از حد ما بين راست و چپ او باشد، اگر وقت باقي است بايد نماز را اعاده كند و اگر وقت گذشته، چيزي بر او نيست اگر چه معلوم شود پشت به قبله نماز خوانده است، البته احتياط مستحب آن است كه در صورتي كه پشت به قبله نماز خوانده بلكه اگر چه پشت به آن هم نبوده، قضا نمايد و اگر چنانچه در اثناي نماز متوجه انحراف از قبله به بيش از حد ما بين راست و چپ شود در صورتي كه وقت اگرچه به اندازه يك ركعت داشته باشد، بايد نمازش را رها كرده و رو به قبله اعاده نمايد، و اگر اين مقدار هم نباشد در بقيه ي نماز بايد رو به قبله بايستد و بنابر اقوي هر چند كه پشت به قبله بوده، نمازش صحيح است و احتياط مستحب آن است كه آن را هم قضا بنمايد. (9)

پاورقي

1- توضيح المسائل مراجع، مسأله 777.
2- توضيح المسائل مراجع، مسأله 778.
3- توضيح المسائل مراجع، مسأله 779.
4- توضيح المسائل مراجع، مسأله 782.
5- توضيح المسائل مراجع، مسأله 783.
6- توضيح المسائل مراجع، مسأله 784.
7- توضيح المسائل مراجع ، مسأله 785.
8- توضيح المسائل مراجع ، مسأله 786.
9- تحريرالوسيله، ج 1، في القبله، مسأله 4؛ احكام و روح نماز ، محمد وحيدي، ص59-62.

بازگشت