يكي از مقدمات نماز وقت شناسي است، چه براي هر يك از نمازهاي پنجگانه و ساير نمازها و عبادات اوقاتي معين شده كه شخص نمازگزار بايد آنها را بشناسد، و اين دستور عملي باعث شده كه دانشمندان اسلامي به دنبال علوم هيئت و رياضي و مثلثات بروند تا بتوانند اوقات نماز، كسوف، خسوف، آغاز و پايان ماه رمضان و اوقات شرعي ديگر را تعيين كنند.
اوقات نماز مباحثي دارد كه در زير بيان مي شود.
اقسام وقت نماز شامل يوميه (واجب يوميه، نافله يوميه) و غير يوميه (واجب و مستحب) مي شود:

الف: يوميه:
واجب يوميه شامل وقت اداء، وقت قضا و وقت مافي الذمّه (نه ادا و نه قضا) مي گردد.

وقت نماز صبح
مسأله: نزديك اذان صبح از طرف مشرق، سفيده اي رو به بالا حركت مي كند كه آن را فجر اول [يا فجر كاذب] گويند، موقعي كه آن سفيده پهن شد، فجر دوم [فجر صادق] و اول وقت نماز صبح است و آخر وقت نماز صبح موقعي است كه آفتاب بيرون مي آيد. (1)

وقت نماز صبح در شب هاي مهتاب
سؤال: شب هايي كه مهتاب تا صبح است اگر كسي يقين كند كه فجر صادق طالع شده مي تواند نماز صبح را بخواند يا بايد صبر كند تا سفيده ي صبح بالحس آشكار شود و وظيفه در امساك روزه ي ماه رمضان چگونه است، و در صورتي كه وقت نماز از اول آشكار شدن سفيده باشد در شب هاي ابري يا در شهرستان هايي كه روشنايي برق به حدي زياد است كه بايد خيلي صبر كرد تا سفيده آشكار شود اگر به اندازه ي ده دقيقه از اول فجر متيقن صبر كند بعد از ده دقيقه، وقت نماز صبح هست يا خير؟
جواب: احتياط لازم در شب هاي مهتاب آن است كه صبر كند تا سفيده ي صبح در افق ظاهر شود و غلبه كند بر روشنايي مهتاب بلكه خالي از وجه نيست و اين حكم در روشني برق و شب هاي ابري نيست. در روزه احتياط كنند در شب هاي مهتاب اگر چه بعيد نيست كه لازم نباشد امساك قبل از آنچه كه ذكر شد. (2)

يادسپاري
تأخير نماز صبح در شب هاي مهتاب كه از شب 13 هر ماه تا 20 آن مي باشد نظر مبارك حضرت امام قدس سره و برخي از فقهاست؛ ولي بيشتر فقها حكم شب هاي مهتاب را مانند بقيه ي شب ها مي دانند.

وقت فضيلت و اجزاي نماز صبح
وقت فضيلت نماز صبح از اول طلوع صبح صادق است تا آشكار شدن قرمزي طرف مشرق (حمره مشرقيه) و پس از آن تا طلوع آفتاب وقت إجزاي (3) نماز صبح است؛ ولي مستحب است نماز صبح زماني خوانده شود كه هوا روشن نشده است. (4)

وقت مخصوص و مشترك نماز ظهر و عصر
وقت مخصوص نماز ظهر از اول ظهر (5) است تا وقتي كه از ظهر به اندازه ي خواندن نماز ظهر بگذرد، و وقت مخصوص نماز عصر موقعي است كه به اندازه ي خواندن نماز عصر، وقت به مغرب مانده باشد، كه اگر كسي تا اين موقع نماز ظهر را نخواند، نماز ظهر او قضا شده و بايد نماز عصر را بخواند، و ما بين وقت مخصوص نماز ظهر و وقت مخصوص نماز عصر، وقت مشترك نماز ظهر و عصر است، و اگر كسي اشتباها نماز ظهر يا عصر را در وقت مخصوص ديگري بخواند، بعضي از فقها و حضرت امام قدس سره فرموده اند: نمازش صحيح است و بعضي فرموده اند: بنابر احتياط واجب باطل است. (6)
مسأله: وقت مخصوص و مشترك كه معناي آن در مسأله ي پيش گفته شد براي اشخاص فرق مي كند؛ مثلا اگر به اندازه ي خواندن دو ركعت نماز از اول ظهر بگذرد، وقت مخصوص نماز ظهر كسي كه مسافر است تمام شده و داخل وقت مشترك مي شود، و براي كسي كه مسافر نيست، بايد به اندازه ي خواندن چهار ركعت نماز بگذرد. (7)

وقت فضيلت نماز ظهر و عصر
وقت فضيلت نماز ظهر از اول ظهر است تا وقتي كه سايه ي جديد شاخص به اندازه ي خود شاخص بشود، همان طوري كه پايان وقت فضيلت عصر وقتي است كه سايه ي جديد شاخص دو برابر خودش گردد و به فتواي بعضي از فقها، شروع وقت فضيلت نماز عصر وقتي است كه سايه ي شاخص به چهار قدم؛ يعني چهار هفتم شاخص برسد. حضرت امام قدس سره فرموده اند: اگر چه بعيد نيست كه ابتداي فضيلت نماز عصر زماني باشد كه به مقدار خواندن نماز ظهر [از ظهر] گذشته باشد. (8)

وقت نماز جمعه
مسأله: بعضي از فقها فرموده اند: در زمان غيبت امام (عجل الله تعالي فرجه الشريف) خواندن نماز ظهر در وقت امكان حضور در نماز جمعه با شرايط معتبر، خلاف احتياط است و بعضي از فقها و حضرت امام قدس سره فرموده اند: در روز جمعه انسان مي تواند به جاي نماز ظهر دو ركعت نماز جمعه بخواند؛ و اين كه در زمان غيبت آيا نماز جمعه كفايت از نماز ظهر مي كند يا خير؟ اختلافي است بعضي از فقها و حضرت امام قدس سره فرموده اند: احتياط مستحب آن است كه اگر نماز جمعه خواند نماز ظهر را هم بخواند و اين احتياط خيلي مطلوب است و بعضي از فقها فرموده اند: احتياط واجب آن است كه نماز ظهر را هم بخواند. (9)
مسأله: بعضي از فقها و حضرت امام قدس سره فرموده اند: احتياط واجب آن است كه نماز جمعه را از موقعي كه عرفا اول ظهر مي گويند تأخير نيندازد و اگر از اوايل ظهر تأخير افتاد [وقتش تمام شده و] به جاي نماز جمعه نماز ظهر بخواند و درباره ي وقت نماز جمعه اقوال ديگري بدين شرح مي باشد:
1. وقت نماز جمعه از وقت زوال آفتاب است تا برابر شدن سايه ي شاخص با شاخص
2. وقت نماز جمعه از اول ظهر است تا يك ساعت، و مراد از ساعت، يك دوازدهم روز است؛ بنابراين در فصول مختلف تغيير مي كند. (10)

وقت مخصوص و مشترك نماز مغرب و عشا
مسأله: وقت مخصوص نماز مغرب از اول مغرب (11) است، تا وقتي كه از مغرب به اندازه ي خواندن سه ركعت نماز بگذرد، كه اگر كسي مثلا مسافر باشد و تمام نماز عشا را سهوا در اين وقت بخواند احتياط مستحب آن است كه بعد از نماز مغرب، نماز عشا را دوباره بخواند، و وقت مخصوص نماز عشا موقعي است كه به اندازه ي خواندن نماز عشا به نصف (12) شب مانده باشد كه اگر كسي تا اين موقع نماز مغرب را عمدا نخواند بايد اول نماز عشا و بعد از آن نماز مغرب را بخواند و بين وقت مخصوص نماز مغرب و وقت مخصوص نماز عشا، وقت مشترك نماز مغرب و عشا است كه اگر كسي در اين وقت اشتباها نماز عشا را پيش از نماز مغرب بخواند و بعد از نماز ملتفت شود، نمازش صحيح است و بايد نماز مغرب را بعد از آن بجا آورد. (13)

وقت فضيلت نماز مغرب و عشا
وقت فضيلت نماز مغرب از اول مغرب است تا وقتي كه سرخي طرف مغرب كه بعد از غروب كردن آفتاب در آسمان پيدا مي شود (حمره مغربيه) از بين برود و وقت فضيلت نماز عشا بعد از برطرف شدن آن قرمزي تا يك سوم از شب است؛ بنابراين، براي نماز عشا دو وقت اجزا است: يكي قبل از برطرف شدن آن قرمزي و يكي هم بين يك سوم شب تا نصف شب. (14)

وقت قضا
اگر بخواهند نماز صبح را پس از طلوع آفتاب و نماز ظهر و عصر را پس از مغرب و نماز مغرب و عشا را پس از طلوع صبح بخوانند بايد نيت قضا نمايند.
وقت ما في الذمه (نه ادا و نه قضا)
مسأله: اگر به واسطه ي عذري [مانند خواب، فراموشي، حيض شدن و...] نماز مغرب يا نماز عشا را تا نصف شب نخواند، بنابر احتياط واجب، بايد تا قبل از اذان صبح، بدون اين كه نيت ادا و قضا كند به جا آورد و اما اگر از روي معصيت نخوانده باشد بعضي از فقها و حضرت امام قدس سره مانند صورت عذر دانسته اند و بعضي فرموده اند: بايد نيت قضا نمايد. (15)

ب. احكامي از وقت نماز
1) خواندن نماز در داخل وقت
مسأله: موقعي انسان مي تواند مشغول نماز شود، كه يقين كند وقت داخل شده است، يا دو مرد عادل به داخل شدن وقت خبر دهند و اما اعتماد كردن به اطمينان و يا به اذان مؤذن وقت شناس مورد وثوق و يا خبر دادن يك مرد عادل به داخل شدن وقت و يا ظن و گمان قوي به داخل شدن مورد اختلاف است. (16)
مسأله: نابينا و كسي كه در زندان است و مانند اينها [مانع شخصي] بعضي از فقها و حضرت امام قدس سره فرموده اند: بنابر احتياط واجب بايد تا يقين به داخل شدن وقت نكنند مشغول نماز نشوند و بعضي ديگر فرموده اند: با گمان قوي مي توانند مشغول نماز شوند ولي اگر انسان به واسطه ي ابر يا غبار و مانند اينها كه براي همه مانع از يقين كردن است، نتواند در اول وقت نماز، به داخل شدن وقت يقين كند، چنانچه گمان داشته باشد كه وقت داخل شده بعضي از فقها و حضرت امام قدس سره فرموده اند: مي تواند مشغول نماز شود و بعضي فرموده اند: مانند صورت قبل است، يعني بايد تأخير بيندازد. (17)
مسأله: اگر دو مرد عادل به داخل شدن وقت خبر دهند، يا انسان يقين كند كه وقت نماز شده و مشغول نماز شود و در بين نماز بفهمد كه هنوز وقت داخل نشده، نماز او باطل است و هم چنين است اگر بعد از نماز بفهمد كه تمام نماز را پيش از وقت خوانده؛ ولي اگر در بين نماز بفهمد وقت داخل شده، يا بعد از نماز بفهمد كه در بين نماز وقت داخل شده، نماز او صحيح است. (18)
مسأله: اگر يقين كند وقت داخل شده و مشغول نماز شود و در بين نماز شك كند كه وقت داخل شده يا نه، نماز او باطل است؛ ولي اگر در بين نماز يقين داشته باشد كه وقت داخل شده، و شك كند كه آنچه از نماز خوانده در وقت بوده يا نه، بعضي از فقها و حضرت امام قدس سره فرموده اند: نمازش صحيح است و بعضي فرموده اند: نماز را اعاده نمايد. (19)
يادسپاري
نسبت به اذان صبح رسانه ها كه بر اساس استخراج مؤسسه ي ژئوفيزيك مي باشد، اقوالي است:
1. ميزان تبين حسي است نه علمي و بايد طلوع فجر قابل رؤيت به چشم عادي باشد.
2. همان برنامه كافي است.
3. پس از گذشتن يك ربع، صبح واقعي مي باشد. (20)

2) ترك مستحبات براي خارج نشدن نماز از وقت
اگر وقت نماز به قدري تنگ است كه به واسطه ي به جا آوردن بعضي از كارهاي مستحب نماز، مقداري از آن بعد از وقت خوانده مي شود، بايد آن مستحب را به جا نياورد؛ مثلا اگر به واسطه ي خواندن قنوت، مقداري از نماز بعد از وقت خوانده مي شود، بايد قنوت نخواند. (21)

3) درك يك ركعت نماز در آخر وقت آن
مسأله: كسي كه به اندازه ي خواندن يك ركعت نماز وقت دارد، بايد نماز را به نيت ادا بخواند؛ ولي نبايد عمدا نماز را تا اين وقت تأخير بيندازد. (22)
مسأله: كسي كه مسافر نيست، اگر تا مغرب [و به فتواي بعضي از فقها تا غروب] به اندازه ي خواندن پنج ركعت نماز وقت دارد، بايد نماز ظهر و عصر هر دو را بخواند، و اگر كمتر وقت دارد بايد فقط نماز عصر را بخواند و بعدا نماز ظهر را قضا كند و اگر تا نصف شب به اندازه ي خواندن پنج ركعت نماز وقت دارد، بايد نماز مغرب و عشا را بخواند، و اگر كمتر وقت دارد، بايد فقط عشا را بخواند و بعدا بايد نماز مغرب را بخواند و به احتياط واجب نيت ادا و قضا ننمايد. (23)
مسأله: كسي كه مسافر است اگر تا مغرب [و به فتواي بعضي از فقها تا غروب] به اندازه ي خواندن سه ركعت نماز وقت دارد، بايد نماز ظهر و عصر را بخواند، و اگر كمتر وقت دارد، بايد فقط عصر را بخواند و بعدا نماز ظهر را قضا كند. و اگر تا نصف شب به اندازه ي خواندن چهار ركعت نماز وقت دارد، بايد نماز مغرب و عشا را بخواند و اگر كمتر وقت دارد بايد فقط عشا را بخواند و بعدا مغرب را بدون نيت ادا و قضا به جا آورد، و چنانچه بعد از خواندن عشا، معلوم شود كه مقدار يك ركعت يا بيشتر وقت به نصف شب مانده است بايد فورا نماز مغرب را به نيت ادا به جا آورد. (24)

4) نماز اول وقت
مستحب است انسان نماز را در اول وقت آن بخواند و راجع به آن خيلي سفارش شده است و هر چه به اول وقت نزديك تر باشد بهتر است. (25)