سجـود
(مسأله 1091) نمازگزار بايد در هر ركعت از نمازهاي واجب و مستحب بعد از ركوع دو سجده كند، و سجده آن است كه پيشاني را به قصد خضوع به زمين بگذارد و در حال سجده در نماز واجب است كه كف دو دست و دو زانو و دو انگشت بزرگ پاها را بر زمين بگذارد.
(مسأله 1092) دو سجده روي هم يك ركن است، و اگر كسي در نماز واجب عمداً يا از روي فراموشي در يك ركعت هر دو را ترك كند، يا دو سجده ديگر به آنها اضافه نمايد، نمازش باطل است.
(مسأله 1093) اگر عمداً يك سجده كم يا زياد كند، نمازش باطل مي شود و اگر سهواً يك سجده كم يا زياد كند حكم آن بعداً گفته خواهد شد.
(مسأله 1094) اگر پيشاني را عمداً يا سهواً به زمين نگذارد، سجده نكرده است، اگر چه جاهاي ديگر به زمين برسد، ولي اگر پيشاني را به زمين بگذارد، و سهواً جاهاي ديگر را به زمين نرساند، يا سهواً ذكر نگويد سجده صحيح است.
(مسأله 1095) بهتر آن است كه در حال اختيار در سجده سه مرتبه (سُبْحانَ الله) يا يك مرتبه (سُبْحانَ رَبِّي الاَْعْلي وَبِحَمْدِه) بگويد، و بايد اين كلمات دنبال هم و به عربي صحيح گفته شود، و ظاهر اين است كه گفتن هر ذكري كه به اين مقدار باشد كفايت مي كند و مستحب است (سُبْحانَ رَبِّي الاَْعْلي وَبِحَمْدِه) را سه يا پنج يا هفت مرتبه يا بيشتر بگويد.
(مسأله 1096) در سجود بايد به مقدار ذكر واجب، بدن آرام باشد و موقع گفتن ذكر مستحب هم، آرام بودن بدن با قصد خصوصيت احوط است.
(مسأله 1097) اگر پيش از آنكه پيشاني به زمين برسد و بدن آرام بگيرد عمداً ذكر سجده را بگويد، يا پيش از تمام شدن ذكر عمداً سر از سجده بردارد نمازش باطل است.
(مسأله 1098) اگر پيش از آنكه پيشاني به زمين برسد سهواً ذكر سجده را بگويد، و پيش از آنكه سر از سجده بردارد، بفهمد اشتباه كرده است، بايد دوباره در حال آرام بودن بدن ذكر را بگويد.
(مسأله 1099) اگر بعد از آنكه سر از سجده برداشت، بفهمد پيش از آنكه ذكر سجده تمام شود سر برداشته، نمازش صحيح است.
(مسأله 1100) اگر موقعي كه ذكر سجده را مي گويد، يكي از هفت عضو را عمداً از زمين بردارد، نماز باطل مي شود، ولي موقعي كه مشغول گفتن ذكر نيست اگر غير پيشاني جاهاي ديگر را از زمين بردارد و دوباره بگذارد اشكال ندارد.
(مسأله 1101) اگر پيش از تمام شدن ذكر سجده، سهواً پيشاني را از زمين بردارد نمي تواند دوباره به زمين بگذارد، و بايد آن را يك سجده حساب كند، ولي اگر جاهاي ديگر را سهواً از زمين بردارد، بايد دو مرتبه به زمين بگذارد، و ذكر را بگويد.
(مسأله 1102) بعد از تمام شدن ذكر سجده اول، بايد بنشيند تا بدن آرام گيرد و دوباره به سجده رود.
(مسأله 1103) جاي پيشاني نمازگزار بايد از جاي سرانگشتان پاي او بلندتر از چهار انگشت بسته نباشد بلكه واجب است كه جاي پيشاني او از جاي انگشتان پايش پست تر از چهار انگشت بسته نيز نباشد.
(مسأله 1104) در زمين سراشيب كه سراشيبي آن درست معلوم نيست اگر جاي پيشاني نمازگزار از جاي انگشتهاي پاي او بيش از چهار انگشت بسته بلندتر باشد نيز اشكال دارد.
(مسأله 1105) اگر پيشاني را اشتباهاً بر چيزي بگذارد كه از جاي انگشتهاي پاي او بلندتر از چهار انگشت بسته است، بايد سر را بردارد و بر چيزي كه بلند نيست يا بلنديش به اندازه چهار انگشت بسته يا كمتر است بگذارد و بنا بر احتياط بايد نماز را بعد از تمام نمودن دوباره بخواند.
(مسأله 1106) بايد بين پيشاني و آنچه بر آن سجده مي كند، چيزي فاصله نباشد پس اگر مهر به قدري چرك باشد كه پيشاني به خود مهر نرسد، سجده باطل است ولي اگر مثلاً رنگ مهر تغيير كرده باشد اشكال ندارد.
(مسأله 1107) در سجده بايد دو كف دست را به زمين بگذارد، ولي در حال ناچاري پشت دست هم مانعي ندارد، و اگر پشت دست هم ممكن نباشد بنا بر احتياط بايد مچ دست را به زمين بگذارد، و چنانچه آن را هم نتواند، بايد تا آرنج هر جا را كه مي تواند بر زمين بگذارد و اگر آن هم ممكن نيست گذاشتن بازو كافي است.
(مسأله 1108) در سجده بايد دو انگشت بزرگ پاها را بزمين بگذارد و اگر انگشتهاي ديگر پا، يا روي پا را به زمين بگذارد، يا بواسطه بلند بودن ناخن، شصت به زمين نرسد نماز باطل است، و كسي كه از روي تقصير و ندانستن مسئله نمازهاي خود را اينطور خوانده، بايد دوباره بخواند. و اگر جاهل قاصر بوده اعاده و قضا لازم نيست.
(مسأله 1109) كسي كه مقداري از شصت پايش بريده، بايد بقيه آن را به زمين بگذارد، و اگر چيزي از آن نمانده، يا اگر مانده خيلي كوتاه است، بنا بر احتياط بايد بقيه انگشتان را بگذارد، و اگر هيچ انگشت ندارد، هر مقدار كه از پا باقي مانده به زمين بگذارد.
(مسأله 1110) اگر به طور غير معمول سجده كند، مثلاً سينه و شكم را به زمين بچسباند، يا پاها را دراز كند، اگر چه هفت عضوي كه گفته شد به زمين برسد، بنا بر احتياط مستحب است بايد نماز را دوباره بخواند، ولي اگر طوري دراز بكشد كه سجده صدق ننمايد نماز او باطل است.
(مسأله 1111) مهر يا چيزي ديگري كه بر آن سجده مي كند، بايد پاك باشد ولي اگر مثلاً مهر را روي فرش نجس بگذارد، يا يك طرف مهر نجس باشد و پيشاني را به طرف پاك آن بگذارد اشكال ندارد.
(مسأله 1112) اگر در پيشاني دمل و مانند آن باشد، چنانچه ممكن است بايد با جاي سالم پيشاني سجده كند، و اگر ممكن نيست بايد زمين را گود كند و دمل را در گودال و جاي سالم را به مقداري كه براي سجده كافي باشد بر زمين بگذارد. و يا دو مهر با فاصله بگذارد تا دمل در سجده بين هر دو قرار گيرد.
(مسأله 1113) اگر دمل يا زخم تمام پيشاني را فرا گرفته باشد، بنا بر احتياط، بايد به يكي از دو طرف پيشاني و چانه اگر چه به تكرار نماز باشد سجده كند، و اگر ممكن نيست فقط به چانه، و اگر به چانه هم ممكن نيست، بايد براي سجده اشاره كند.
(مسأله 1114) كسي كه نمي تواند پيشاني را به زمين برساند، بايد به قدري كه مي تواند خم شود، و مهر يا چيز ديگري را كه سجده بر آن صحيح است. روي چيز بلندي گذاشته و طوري پيشاني را بر آن بگذارد كه بگويد سجده كرده است، ولي بايد كف دستها و زانوها و انگشتان پا را به طور معمول به زمين بگذارد.
(مسأله 1115) اگر چيز بلندي نباشد كه مهر يا چيز ديگري كه سجده بر آن صحيح است بر آن بگذارد، لازم است كه مهر يا چيز ديگر را با دست بلند كرده بر آن سجده نمايد.
(مسأله 1116) كسي كه هيچ نمي تواند سجده نمايد بايد براي سجده با سر اشاره كند، و اگر نتواند بايد با چشم اشاره نمايد، و اگر با چشمها هم نمي تواند اشاره كند بنا بر احتياط مستحب، با دست و مانند آن براي سجده اشاره كند و در قلب نيز نيّت سجده نمايد.
(مسأله 1117) اگر پيشاني بي اختيار از جاي سجده بلند شود، چنانچه ممكن باشد بايد نگذارد دوباره بجاي سجده برسد، و اين يك سجده حساب مي شود، چه ذكر سجده را گفته باشد يا نه، و اگر نتواند سر را نگهدارد و بي اختيار دوباره بجاي سجده برسد، روي هم يك سجده حساب مي شود، و اگر ذكر نگفته باشد بنا بر احتياط بايد بگويد.
(مسأله 1118) جاي كه انسان بايد تقيه كند مي تواند بر فرش و مانند آن سجده نمايد، و لازم نيست براي نماز بجاي ديگر برود، ولي اگر بتواند بر حصير يا چيزي كه سجده بر آن صحيح مي باشد، طوري سجده كند كه به زحمت نيفتد، نبايد بر فرش و مانند آن سجده نمايد.
(مسأله 1119) اگر روي توشك پُر و مانند آن سجده كند، در صورتي كه بدن روي آن آرام نگيرد باطل است.
(مسأله 1120) اگر انسان ناچار شود كه در زمين گل نماز بخواند، چنانچه آلوده شدن بدن و لباس براي او مشقت ندارد، بايد سجده و تشهد را به طور معمول بجا آورد، و اگر مشقت دارد، در حالي كه ايستاده، براي سجده با سر اشاره كند و تشهد را ايستاده بخواند نمازش صحيح است.
(مسأله 1121) در ركعت اول و ركعت سوم كه تشهد ندارد، مثل ركعت سوم نماز ظهر و عصر و عشاء احتياط واجب اين است كه بعد از سجده دوم قدري بي حركت بنشيند و بعد برخيزد.