1- هنگامي كه ميت جهت نماز گزاردن بر زمين گذاشته شد، بايد سرش در طرف راست كسي كه مي خواهد بر او نماز بخواند، و پاهايش در سمت چپ نمازگزار قرار گيرد.
2- امام جماعت جلوتر از مأمومين قرار گيرد.
3- نمازگزاران كفشهاي خويش را از پا درآورند.
4- اگر ميت مرد باشد امام جماعت روبروي وسط جنازه، و اگر زن باشد روبروي سينه ي او بايستد.
5- نمازگزار به اين صورت نيت كند كه نماز مي گزارم بر اين ميت به صورت واجب و به جهت وجوبش، و براي اينكه بدين وسيله خداوند - جل جلاله - را از آن جهت كه زيبنده ي پرستش و بندگي است، عبادت نمايم.
6- در حال بالا بردن دستها تكبير بگويد.
7- بعد از تكبير گفتن امام جماعت، كساني كه در پشت سر او قرار دارند تكبير بگويند.
8- تكبير و دعاي بعد از آن به اين صورت است:
«ألله أكبر، أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَه و أشهدُ أنّ مُحمّداً عَبدهُ و رسولُه.»
- خداوند بزرگتر است، گواهي مي دهم كه معبودي جز خداوند يگانه نيست، و شريكي براي او وجود ندارد، و گواهي مي دهم كه حضرت محمد صلي الله عليه و آله بنده و فرستاده ي خداست.
9- سپس تكبير دوم و دعاي بعد از آن را چنين بگويد:
«ألله أكبر، اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ [وَ بَارِكْ عَلَي مُحَمَّدٍ] وَ ارحم محمداً و آلِ مُحَمَّدٍ كأفضل ما صَلَّيْتَ وَ بَارَكْتَ عَلَي إِبْرَاهِيمَ وَ آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيد؛
- خداوند بزرگتر است، خدايا، رحمت ويژه خود را بر محمد و آل او بفرست، [و بر محمد و آل محمد مبارك گردان]، و محمد و آل محمد را مورد مهر خويش قرار ده، همانند رحمت و بركتت بر ابراهيم و خاندان ابراهيم، براستي كه تو ستوده ي والايي.»
10- سپس تكبير سوم و دعاي بعد از آن را به اين صورت بگويد:
«ألله أكبر، اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ [و المسلمين و المسلمات]، الْأَحْيَاءِ مِنْهُمْ وَ الْأَمْوَاتِ، وَ تَابِعْ بَيْنَنَا وَ بَيْنَهُمْ بِالْخَيْرَات ، إِنَّكَ مُجِيبُ الدَّعَوَاتِ، إِنَّكَ عَلي كُلِّ شَيْ ءٍ قَدِيرٌ»
- خداوند بزرگتر است، خدايا، مردان و زنان مؤمن [و مسلمان] و زندگان و مردگان آنان را مورد مغفرت خويش قرار ده، و خيرات و كارهاي نيك را ميان ما و آنان متبادل بگردان، براستي كه تو اجابت كننده ي دعاها مي باشي، همانا تو بر هر چيز توانايي.
11- بعد تكبير چهارم و دعاي بعد از آن را اين گونه بگويد:
«ألله أكبر اللَّهُمَّ عَبْدُكَ وَ ابْنُ عَبْدِكَ نَزَلَ بِكَ وَ أَنْتَ خَيْرُ مَنْزُولٍ بِهِ اللَّهُمَّ إِنَّا لَا نَعْلَمُ مِنْهُ إِلَّا خَيْراً وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنَّا اللَّهُمَّ إِنْ كَانَ مُحْسِناً فَزِدْ فِي إِحْسَانِهِ وَ إِنْ كَانَ مُسِيئاً فَتَجَاوَزْ عَنْهُ [يا: عن سيئآته]، وَ احشرَهُ معَ مَن كانَ يَتولّاه من الأئمة الطّاهرين، و ارحَمنا اذا صرنا الي ما صار اليه بِرَحْمَتِكَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِين ؛
- خداوند بزرگتر است، خدايا، اين بنده ميت و بنده زاده ي توست كه بر تو وارد شده، و تو بهترين كسي هستي كه بر تو وارد مي شود، خداوندا، ما جز خير و خوبي از او نمي دانيم، و تو به حال او از ما آگاهتري. خدايا، اگر نيكوكار باشد، در احسان و نيكوكاري اش بيافزاي، و اگر بدكار باشد از [گناهان] او درگذر، و او را با ائمه ي اطهار كه دوستشان مي داشت محشور بگردان، و هنگامي كه ما نيز به آنجا كه او رسيد، رسيديم، بر ما رحم آر، به رحمتت اي مهربانترين مهربانها.
12- به حسب آنچه از ناحيه ي خداوند اكرم الأكرمين بر خاطرش عنايت مي شود، در دعا كردن بر ميت بكوشد.
13 - سپس تكبير پنجم را بگويد:
14- و بعد بگويد: «ألعفو ألعفو»: (خداوندا عفو و گذشت، عفو و گذشت را براي او درخواست مي كنيم)
15- بر همان حال بايستد تا اينكه جنازه را بردارند.
16- بعد با خشوع و اقبال و توجه به خدا و در حالي كه به ذكر و ياد خدا مشغول است، و با اين توجه كه خود او نيز در حال وفات و انتقال از دنيا چنين خواهد بود، باز بگردد.
17- اگر ميت، دشمن خدا - جل جلاله - باشد، و نمازگزار به جهت تقيه در نماز حاضر شده باشد، بعد از تكبير چهارم به هر چه كه خداوند از آن خشنودتر است، دعا كند.
18- اگر ميت، مستضعف (1)
باشد، نمازگزار بعد از تكبير چهارم بگويد:
«اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِلَّذِينَ تَابُوا وَ اتَّبَعُوا سَبِيلَكَ وَ قِهِمْ عَذَابَ الْجَحِيم ؛
- خداوندا، كساني را كه توبه نموده و از راه تو پيروي كردند بيآمرز، و از عذاب جهنم نگاهشان بدار.»
19- اگر ميت مجهول باشد و معلوم نشود كه دشمن خدا - جل جلاله است، و يا دوست خدا - جل جلاله - بعد از تكبير چهارم بگويد:
«اللَّهُمَّ إِنَّ هَذِهِ نَفْسٌ أَنْتَ أَحْيَيْتَهَا وَ أَنْتَ أَمَتَّهَا وَ أَنْتَ أَعْلَمُ بِسِرِّهَا وَ عَلَانِيَتِهَا فَوَلِّهَا مَنْ تَوَلَّت ؛
-خداوندا، اين كسي است كه تو زنده اش گردانيده و ميرانده اي، و به نهان و آشكارش آگاهتري، پس او را با هر كس كه دوست مي داشت، محشور فرما.»
20- اگر ميت بچه بوده و بالغ نباشد، بعد از تكبير چهارم بگويد:
«اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ لَنَا وَ لِأَبَوَيْهِ فَرَطاً؛
- خدايا او را پيش فرستاده ي ما و پدر و مادرش قرار ده.» (2)

نماز ميت به ماده گراياني كه به محاسبه اعمال در جهان ديگر معتقد نيستند، مي فهماند كه انسان به كلي نيست نمي شود و مرگ، نابودي نيست و روح انسان باقي است و هر صفت نيك و بد در روح باقي مي ماند. به همين خاطر، فرشته موت به خاطر انسانها مأمور دريافت روح آنهاست و حيوانات از چنين مقامي برخوردار نيستند و ملك موت ندارند و تشريفات شرعي مرگ انسان را هم از قبيل غسل و نماز و كفن و... نخواهند داشت؛ زيرا آنها روح الهي ندارند و به جنت و رضوان عظيم الهي هم نخواهند رسيد.
از طرفي پيام آن اين است كه همه مؤمنان همانند يك مجموعه متصل به هم مي باشند و در زمان حياتشان يكديگر را قوام و عزت بخشيده اند و هر فردي به منزله عضوي از يك بدن مي باشد و همه بر هم حقوقي دارند و كمترين كاري كه براي هم مي توانند انجام دهند اين است كه چه در زمان حيات و چه بعد از مرگ مؤمن براي او طلب خير و مغفرت بكنند و اين روحيه موجب تقويت كل جامعه ي مؤمنين است.
و از جمله اين خيرخواهي ها نماز خواندن بر ميت است.
پس اين هديه اي به ميت مؤمن است؛ پنج گل معنوي معطر از پنج گلستان نمازهاي پنجگانه شبانه روزي است؛ يعني پنج تكبير آن از پنج نماز:
بعد از تكبير اول يادآور عظمت خدا و رسول او به واسطه دو شهادت دادن است: شهادت به لا اله الا الله كه حق خاص خداوند است و شهادت به بزرگترين حق بعد از خداوند، يعني رسالت حضرت محمد (ص) و بعد از تكبير دوم سپاسگزاري از خاتم انبيا است كه مبادا دستورات پيامبر فراموش شود و براي زندگي بعد از مرگ بهترين توشه ها اين است كه اموات از اين جهان با روح اطاعت ار رسول خدا از دنيا رفته باشند.
و اما بعد از تكبير سوم به حق مؤمنين بايد توجه شود و خير و آمرزش آنها را خواستار باشيم؛ چنانچه آنها هم در زمان حياتشان چنين وظيفه اي نسبت به ما داشته اند.
بعد از تكبير چهارم آخرين دعا اين است كه براي مؤمني كه از دنيا رفته خير (مغفرت را) بخواهيم و اگر ظاهرا مؤمن جلوه كرده، ولي در حقيقت كافر بوده از طلب آمرزش براي او خودداري كنيم و آنچه مناسب نفاق اوست براي او آرزو كنيم؛ زيرا ايمان مؤمن (بهترين ارزش است) و كفر و نفاق ضد ارزش بوده و هيچ گاه مساوي نيستند و مساوي دانستن آنها علامت نفاق يا دوري از ايمان است.
و تكبير پنجم به منزله سلام نماز است. (3)
و رمز مهم اموري كه براي ميت مؤمن انجام مي شود اين است كه همگان، مخصوصا افراد بي اعتقاد به قيامت به فكر فروروند و با ديدن اين مراسم در افكار خود تجديدنظر كنند و دو مطلب را بدانند.
1. ارزش انسان به خداشناسي و اطاعت از اوست «به همين دليل افرادي كه منكر خداوند و دين هستند چنين مراسمي ندارند.»
2. متوجه بشوند مرگ، آغاز زندگي است و روزگار ابدي با مرگ شروع مي شود و نتيجه ي ايمان به خدا و اجراي فرمان او در آنجا ظاهر مي شود. (4)

خلاصه
معمولا در خواندن اين نماز، دعاها و جملات خاصي به صورت مستحب خوانده مي شود. اما اندازه ي واجب آن، كه دانستنش براي هر مسلمان ضروري است به اين صورت است:
پس از تكبير اول بگويند: «اشهد ان لا اله الا الله و ان محمداً رسول الله».
پس از تكبير دوم بگويند: «اللهم صل علي محمد و آل محمد».
پس از تكبير سوم بگويند: «اللهم اغفِر لِلمؤمنين و المؤمنات».
پس از تكبير چهارم: «اللهم اغفر لِهذا المَيِّت» (اگر ميت، مرد است) يا: اللهم اغفر لهذه الميت». (اگر ميت، زن است)
پس از تكبير پنجم، نماز تمام است.
كسي كه بر ميت نماز مي خواند، بايد رو به قبله باشد، و ميت را، در مقابل او به پشت بخوابانند. به طوري كه سر او به طرف راست نمازگزار و پايش به طرف چپ او باشد.
نمازگزار بايد از ميت دور نباشد. ولي اگر به صورت جماعت باشد، دور بودن نفرات ديگر مانعي ندارد ولي اتصال بايد حفظ شود.
اگر بر ميتي نماز خوانده نشود (به عمد يا از روي فراموشي) يا بعدا معلوم شود كه نماز، باطل بوده، پس از دفن شدن بر قبر او بايد خواند. (5)