غرور و عُجب مانع از قبولي نماز
خداوند متعال در نكوهش عُجب مي فرمايد: «و روز حُنين هنگامي كه افزون بودنتان شما را به شگفت آورده بود.» (1)
كه در اين جا مطلب به قصد انكار ذكر شده است.(2)
و خداوند فرمود: «و آنان پندارند كه كاري نيكو انجام مي دهند.» (3)
و اين نيز به وجهي به عجب برمي گردد.
پيامبر صلي الله عليه و آله، فرمود: «سه چيز هلاك كننده اند: يكي بخلي كه پيروي شود، و هوسي كه دنبال گردد، و به شگفت آمدن مرد از خود.» (4)
و امام علي عليه السلام فرمود: «آن كس كه عجب بر او وارد شود. هلاك گشته است.» (5)
و همچنين امام صادق عليه السلام فرمود: «دانشمندي به نزد عابدي آمد و به او گفت: نمازت چگونه است؟ او گفت: از مانند مني، از نماز پرسيده مي شود؟ در حالي كه من چنين و چنان گريه مي كنم. عالم پرسيد: گريه ات چگونه است؟ گفت: مي گريم تا اين كه اشكهايم جاري مي گردد. پس آن عالم به عابد گفت: اگر بخندي و بيمناك باشي بهتر از آن است كه بگريي و ناز بفروشي، همانا هيچ عملي از نازكننده پذيرفته نمي شود.» (6)
از امام باقر يا امام صادق عليهماالسلام روايت شده كه فرمود: «دو مرد كه يكي عابد و ديگري گناهكار بود وارد مسجد شدند. پس از مسجد خارج گشتند در حالي كه آن گناهكار از صديقان بود و آن عابد از گناهكاران، و آن بدين سبب بود كه عابد به عبادت خويش مي نازيد و انديشه در نيكويي عبادتش داشت و آن گناهكار انديشه ي پشيماني بر گناه و طلب آمرزش از خداوند بلند مرتبه براي آنچه از گناهان كه كرده بود، داشت.» (7)
شيطان انسان را در حين عبادت، به خودپسندي و مهم دانستن عبادت ها مي كشد، و اگر كار، با نام و براي خدا هم شروع شده باشد، در نيمه راه، شيطان آن را تباه مي سازد و انسان را به غرور، دچار مي سازد.
بي شك، گناهان، آثار خوب عبادات را از بين مي برند.
كشاورزي كه پس از ماهها تلاش و زحمت در راه به ثمر رساندن مزرعه و باغ، در اثر يك غفلت، گرفتار آتش سوزي و حريق خرمن مي شود، رنجهايش هدر رفته است. گناهان، آتشي در خرمن عبادات و اعمال ما هستند كه آنها را بر باد مي دهند.
شيطان، يا جلوي ورود آب زلال را به جام دل انسان مي گيرد، يا پس از پر شدن اين ظرف، آن را آلوده و فاسد مي سازد و يا «زيراب» آن را كشيده، آب ها را هدر مي دهد.
امام سجاد عليه السلام در دعاي «مكارم الاخلاق» از خداوند چنين مي طلبد:
«عَبِّدْنِي لَكَ وَ لَا تُفْسِدْ عِبَادَتِي بِالْعُجْبِ... وَ أَعِزَّنِي وَ لَا تَبْتَلِيَنِّي بِالْكِبْرِ...» (8)
خدايا، مرا بنده ي خودت ساز، ولي عبادتم را با عجب، فاسد مگردان، مرا عزيز كن ولي به تكبر مبتلايم مساز.
اگر كسي عُجب را در قلب خود احساس نمايد بايد در از بين بردن آن كوشا باشد.
پاورقي
1- سوره مباركه توبه، آيات 26و25.
2- «خداوند در بسياري از جاها شما را نصرت و پيروزي داد - و روز حنين - هنگامي كه افزون بودنتان شما را به شگفت آورده بود، پس به [افزون بودنتان] از شما چيزي را دفع نكرد، و زمين با همه ي فراخي بر شما تنگ آمد. بعد پشت كرديد و گريختيد. سپس خداوند آرامش خويش را بر رسول خود و بر مؤمنان نازل كرد و لشكرهايي فروفرستاد كه آنها را نمي ديديد و كساني را كه كفر مي ورزيدند (به قتل و اسيري) شكنجه كرد، كه كيفر كافران همين است.»
حضرت علامه طباطبائي (ره) در تفسير الميزان ذيل اين آيه مي فرمايند: «إِذْ أَعْجَبَتْكُمْ كَثْرَتُكُمْ» يعني وقتي كه آن كثرتي كه در خود ديديد، شما را به مسرت درآورد، و در نتيجه اعتمادتان به خدا قطع شده به حول و قوه ي او تكيه نكرديد، بلكه به حول و قوه ي خود اعتماد نموديد، خاطر جمع شديد كه با اين همه كثرت كه ما راست در همان ساعت اول دشمن را هزيمت مي دهيم و حال آن كه كثرت نفرات بيش از يك سبب ظاهري نيست و تازه سببيت آن هم به اذن خداست، آري مسبب الاسباب اوست.
3- سوره مباركه كهف، آيه 103.
4- ثَلَاثٌ مُهْلِكَاتٌ شُحٌّ مُطَاعٌ وَ هَوًي مُتَّبَعٌ وَ إِعْجَابُ الْمَرْءِ بِنَفْسِه (محاسن، ج 1، ص 3، حديث 3، خصال، ج 1، ص 41).
5- مَنْ دَخَلَهُ الْعُجْبُ هَلَك ( بحارالانوار، ج74، ص385).
6- أَتَي عَالِمٌ عَابِداً فَقَالَ لَهُ كَيْفَ صَلَاتُكَ فَقَالَ مِثْلِي يُسْأَلُ عَنْ عِبَادَتِهِ وَ أَنَا أَعْبُدُ اللَّهَ مُنْذُ كَذَا وَ كَذَا فَقَالَ كَيْفَ بُكَاؤُكَ قَالَ أَبْكِي حَتَّي تَجْرِيَ دُمُوعِي فَقَالَ لَهُ الْعَالِمُ فَإِنَّ ضَحِكَكَ وَ أَنْتَ خَائِفٌ أَفْضَلُ مِنْ بُكَائِكَ وَ أَنْتَ مُدِلٌّ وَ إِنَّ الْمُدِلَّ لَا يَصْعَدُ مِنْ عَمَلِهِ شَيْ ء (الكافي، ج 2، ص 313، بحارالانوار، ج 69، ص 307 ).
7- دَخَلَ رَجُلَانِ الْمَسْجِدَ أَحَدُهُمَا عَابِدٌ وَ الْآخَرُ فَاسِقٌ فَخَرَجَا مِنَ الْمَسْجِدِ وَ الْفَاسِقُ صِدِّيقٌ وَ الْعَابِدُ فَاسِقٌ وَ ذَلِكَ أَنَّهُ يَدْخُلُ الْعَابِدُ الْمَسْجِدَ مُدِلًّا بِعِبَادَتِهِ يُدِلُّ بِهَا فَتَكُونُ فِكْرَتُهُ فِي ذَلِكَ وَ تَكُونُ فِكْرَةُ الْفَاسِقِ فِي التَّنَدُّمِ عَلَي فِسْقِهِ وَ يَسْتَغْفِرُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ مِمَّا صَنَعَ مِنَ الذُّنُوب (الكافي، ج 2، ص 314، بحار الأنوار، ج 69 ، ص311).
8- صحيفه ي سجاديه، دعاي بيستم.