خواندن نماز شب از مستحبات مؤكّد است كه به جا آوردن آن نيازمند سه چيز است:

1ـ توفيق الهي.

2ـ انگيزة قوي.

3ـ عادت.

يكي از اساتيد اخلاق در اين زمينه مي فرمود هر كس اعمال خود را در طول روز پاك كند، و خود را از گناه دور نگاه دارد، توفيق الهي را در خواندن نماز شب به دست آورده است.

ايشان قضيه اي دو شرطي ميان عدم گناه در روز و نماز شب برقرار مي كردند؛ به اين معنا كه ثمرة نماز شب در پاكي طول روز ظاهر ميشود و پاكي طول روز در توفيق نماز شب. بنابراين اولين گام در جلب توفيق الهي، سرباز زدن از گناهان و پاك كردن عمل و انديشه و قلب از ناپاكي ها است. مسلّماً هر چه ظرف وجود انسان پاك تر باشد. معرفتش به خدا افزون تر گرديده و نوع رابطه اش با پروردگار لطيف تر و صميمي تر خواهد بود، تا آن جا كه خدا به او امر خواهد كرد كه، شب ها جز اندكي نخوابد و به نماز و راز و نياز با او مشغول باشد: يا أيّها المزمل، قم الليل إلاّ قليلاً[2] كه اين مقام از آنِ پيامبر گرامي اسلام است.

2ـ انگيزه و شور و شوق نيز در اين باره نقش مهمي دارد. تا چيزي را نخواهي، در طلبش قدمي بر نمي داري و تا انگيزه اي نداشته باشي، به آن چه ميخواهي نمي رسي. به قول امير خسرو:

تا ره نروند كي شود كمتا چه نكنند كي دهد نم

3ـ مرحلة سوم عادت است. خو كردن به هر كاري مستلزم ترك عادتي ديگر است كه چه بسا ساليان سال در اندرون انسان ريشه كرده باشد. انسان به حكم اين كه روزها در طلب حيات خاكي خويش است و سوداي آب و نان و مسكن و آزادي دارد، خستگي هاي خود را به دامن شب مي برد و در آن مي آرامد.[3]

دل كندن از بستر خواب و وانهادن خواب شيرين كه به قول سعدي در بامداد رحيل، بازدارد پياده را ز سبيل دل كندن از عادتي چند ساله است كه به آساني ميسر نمي گردد. براي رسيدن به چنين مرحله اي نمي توان توقع داشت كه در عرض چند روز عادتي نو به جاي عادتي كهنه بنشيند.

بسياري از جوانانِ علاقمند گمان مي كنند با اِعمال فشار چند روزه يا چند ماه بر خود مي توانند عادات خود را ترك كنند. اين عده نمي دانند كه به حكم خوپذير است نفس انساني، عادات خوب يابد، در عميق ترين لايه هاي شخصيت و وجود آدمي جاي دارد و تغيير آن نيازمند صرف وقتي چند ساله است. به قول شيخ شيراز:

سعدي به روزگاران مهري نشسته بر دل

بيرون نمي توان كرد إلاّ به روزگاران

اكنون مي پرسيد كه چه بايد كرد؟ در جواب توجهتان را به نكات مهم زير جلب ميكنيم:

1ـ هنگام خواندن نماز شب، از نيمه شب تا دو ركعت مانده به اذان صبح (كه وقت نافله صبح است) امتداد دارد و وقت فضيلتش پيش از اذان صبح است. در عين حال لازم نيست حتماً آن را در وقت فضيلت خواند. به خصوص آنها كه مي ترسند خواب بمانند و اصل نماز را از دست بدهند، خوب است آن را پيش از خواب بخوانند و اگر هنوز نيمه شب فرا نرسيده بود، آن را پيش از نيمه شب و به نيت تعجيل به جا آورند.

2ـ نماز شب 11 ركعت است. 8 ركعت نافله شب است، 2 ركعت به نيت شفع و يك ركعت وتر.

از ميان اين 11 ركعت نماز وتر افضل از نماز شفع و آن افضل از نوافل شب است. بدين جهت نيازي به خواندن هر 11 ركعت نيست و مي توانيد 3 ركعت آخر را به جا آوريد و از ثواب نماز شب بهره مند شويد. بعداً كه عادت به همين مقدار حاصل شد، كم كم نوافل را بر آن بيفزاييد.

3ـ از قديم گفته اند سنگ بزرگ علامت نزدن است. متأسفانه در اكثر كتب مربوط به نماز شب به قدري آداب و مستحبات براي آن نوشته اند و به قدري معنويت آن را بالا برده اند كه در افق عوام علاقمند نمي گنجد و همين سبب ميشود كه بسياري از مردم آن را به جهت فراواني آداب ترك كنند يا نمازگزاران از زيادتي آن ملول و خسته شوند. به شما توصيه ميكنيم از پرداختن به همة اين آداب مثل دعا كردن بر چهل نفر، گفتن اذكار (70 بار يا 300 بار) و ... در ابتداي كار پرهيز كنيد. مگر در بعضي موارد كه حال خاصي داريد و احساس ميكنيد كه هنوز به راز و نياز احتياج داريد.

يادتان باشد صورت عمل چندان مهم نيست. باطن عمل مهم است. پيامبر اكرم(ص) در نصايح خود به ابوذر غفاري فرمود: يا اباذر، ركعتان مقتصدتان في التفكر خيرُ من قيام ليل والقلب ساه؛ دو ركعت نماز با انديشه و هشياري، بهتر از نماز شبي است كه در آن دل غافل باشد.

يك بار گفتن استغفرالله كه در آن انسان ميداند چه ميگويد، بهتر از هزار بار گفتن استغفرالله است كه در آن زبان خسته، فك آزرده، قلب غافل و خواب بر انسان چيره مي گردد.

سعي كنيد به نماز شب مثل يك فريضه عادت كنيد و آن را به جا آوريد . اين اولين قدم است. مهم نيست كه نماز شما چقدر طول مي كشد، مهم اين است كه خداوند از كار شما راضي باشد. به گفته مولانا:

ما برون را ننگريم و قال راما درون را بنگريم و حال را

خداوند باطن عمل انسان را نگاه مي كند، نه ظاهر آن را. نماز شبتان را مثل نماز صبح عادي و معمولي بخوانيد و از خدا هر چه مي خواهيد، طلب كنيد. مسلّماً اين براي شما بهتر و كارساز تر است.

4ـ چنانچه نماز شب به هر دليل قضا شد، فردا قضاي آن را به جا آوريد، زيرا روايت داريم كه يكي از اصحاب امام صادق(ع) در مورد قضاي نماز شب از ايشان سؤال كرد و امام فرمود كه: كار خوبي انجام ميدهي! اين كار براي آنكه عادت انسان از دست نرود و اشتياق او كم نشود، پسنديده و نيكو است. اميدواريم اين مقدار پاسخ براي شما مفيد باشد. در مورد چهل نفري كه سؤال كرده بوديد، بايد بگوييم كه لازم نيست حتماً فهرستي از نام ها داشته باشيد. اين چهل نفر مي توانند از ميان پيامبران، ائمه، اولياي خدا (مثل مراجع تقليد)، پدر و مادر و اطرافيان باشند.

نكتة پاياني كه توجه به آن با توجه به نامه اي كه داده ايد نمازهاي مستحبي و دعاها و تلاوت قرآن و ... در بعضي از روايات به عنوان نمك عبادات دانسته شده است كه زيادي آن باعث شوري ميشود. توجه به اين نكته از آن جهت اهميت دارد كه گاهي بعضي به واسطة زياده روي در اين كارها بعد از مدتي دلسرد ميشوند و به طور كلي از عبادت باز مي گردند و ريسمان ارتباط آنها با خداوند گسسته مي شد. از طرف ديگر گاهي موجب بدبيني در ديگران و بدفهمي نسبت به عبادات و تلاوت قرآن و ... ميشوند كه چه بسا تأثير منفي در ديگران بگذارد و موجب دور شدن و زده شدن ديگران از اعمال عبادي مي شود، همان گونه كه در نامة شما كم و بيش به آنها اشاره شده است.

در اين موارد نيز رعايت اعتدال امري منطقي و به ثواب نزديك تر است.

[2]مزمّل (73) آية 1 و 2.

[3]خداوند در سورة نباء (78) آية 9 ميفرمايد: و جعلنا نومكم سباتاً؛و خوابتان را ماية آرامش قرار داديم.



دفتر تبليغات اسلامي