منظور از رياء، خود را به پارسايي نزد مردمان متصف كردن است تا نزد ايشان بزرگ آيد و به تعبير غزالي در كيمياء سعادت (ج 2، ص 212) »حقيقت رياء آن بود كه خويشتن را به پارسايي فرا مردمان نمايد، تا خويشتن به نزديك ايشان آراسته كند و اندر دل مردمان قبول گيرد تا (در نتيجه) وي را حرمت دارند و قبول نهند و تعظيم كنند و به چشم نيكو به وي نگرند«. بنابراين تا وقتي شما براي اطاعت امر خدا و انجام تكليف، وضو ميگيريد و به نماز ميايستيد، از ريا دور هستيد، اما اگر در بين نماز به اخلاص شما خللي وارد آمد، يعني در دلتان دوست داشتيد كه ديگران به شما نگاه كنند و شما را اهل ديانت و زهد بدانند، بايد به سرعت عظمت خداوند و انجام فريضه را يادآور شده، تمام توجه خود را به خداوند برگردانيد و در پايان نماز هم استغفار كنيد. نشانههاي رياء: امام امير المؤمنين عليه السلام ميفرمايد: ثلاث علامات للمرائي: ينشط اذا رأي الناس، و يكسل اذا كان وحده، و يحب ان يحمد في جميع اموره. يعني اين كه سه نشانه براي ريا كننده هست:

اول اين كه در مقابل اشخاص همّتش زياد باشد. يعني در برابر افراد اعمالش را با نشاط انجام ميدهد. مثل كسي كه در خانه خود نماز دست و پا شكسته ميخواند ولي در مسجد چنان»الله اكبر« ميگويد كه پشتها به لرزه در ميآيد.

دوم اين كه اگر تنها بشود بسيار كسل باشد، در خانه و به تنهايي، حال نماز يا دعا و... ندارد.

سوم: اين كه انسان كاري را انجام دهد كه او را ستايش كنند. يعني قصدش از نماز اين باشد كه او را مدح كنند.

علاج رياء: درمان اين امراض قلبيّه بايد با جدّيت تمام دنبال شود و الّا هر چه زمان بگذرد ريشه آن در قلب محكمتر ميگردد و درمان آن در اثر گذشتن عمر و ضعف اراده صعب العلاجتر ميشود.

علاج اين بيماري كه به تعبيري »شرك خفي« است به دو راه ممكن است. اول علمي و دوم عملي.

اول روش علمي: اگر ريا كننده بداند كه در قيامت چه عذابي در انتظار او است، ديگر براي مردم كاري نميكند. روز قيامت به ريا كننده چنين خطاب ميشود:»يا مرائي يا فاجر يا گمراه شده، شرم نداشتي كه طاعت حق تعالي به حديث مردمان بفروختي و دل خلق نگاه داشتي و به رضاي خالق باك نداشتي و دوري از حق تعالي اختيار كردي تا به خلق نزديك شوي، و قبول خلق از قبول حق دوستتر داشتي؟!...« و چون عاقل از اين فضيحت بينديشد ديگر دنبال ريا نرود. و نيز اگر بداند اگر رياء نكند رفيق انبياء و اولياء خواهد بود و اكنون بدين رياء اندر دست دوزخ افتاد و رفيق هجران خواهد شد. پس ستايش مخلوق با مذمّت عظيم خالق چه فايده؟!

راه دوم علمي: سپس به خود گويد و مذمت خلق را بدين علاج كند كه اگر به نزديك حق تعالي ستوده بود نكوهش خلق، وي را هيچ زيان ندارد - و اگر نكوهيده بود ثناي خلق هيچ سود ندارد - و اگر راه اخلاص گيرد و دل از پراكندگي خلق پاك دارد، حق تعالي هم دلها را به دوستي وي آراسته كند و اگر نكند به زودي ريا و نفاق او

را بشناسند و از آن مذمت كه همي وي ترسد بدان رسد.

و اما سوم: طمع كه سومين ريشه ريا بود پس با خود چنين تقدير كند كه اين طمع وفا نكند و اگر كند با ذلّت و منّت بود و رضاي حق تعالي فوت شود به نقد، و دلهاي خلق مسخّر كند و الّا به مشيّت حق - و چون رضاي حق تعالي را حاصل كند دلها را خود مسخّر ميكند و الّا فضيحت وي آشكار و دلها از او مغفور ميشوند.

دوم، راه علاج عملي: پس چند چيز است؛ اول تمام اعمال خود را مخفي انجام دهد و آن چنات عبادات و طاعات خود را پنهان دارد مثل كسي فواحش و معاصي پنهان ميدارد - تا عادت كند قناعت كردن اندر طاعت به علم حق تعالي، و اين اندر ابتداء دشوار بود و ليكن چون جهد كند بروي آسان شود و لذّت اخلاص و مناجات بيابد و چنان شود كه اگر خلق نيز بينند وي خود از خلق غافل باشد.

راه دوم عملي مبارزه با ريا: آنست كه آرام نمايد خاطره و انديشه رياء را.

و جهد كند در اين زمينه تا خاطر را دفع كند و بگويد با خويشتن كه اطلاع مردمان چه كنم كه (زيرا) خالق مطلع است و اطلاع وي مرا كافيست. و اگر ريا بواسطه آن است كه رغبتي در نفس او پديد آيد تا مردم بدانند وي را منزلتي هست نزد ايشان - پس ياد آورد كه قبول ايشان با ردّ و مقت خداي - تعالي - چه سود دارد. تا از اين انديشه كراهتي پديد آيد اندر مقابله آن رغبت - پس شهرت وي را به قبول و اين كراهيت وي را منع ميكند و آنكه غالبتر آيد نفس مطيع وي بود.

پس اندر مقابله آن سه خاطره (ريشههاي رياء) سه كار ديگر است يكي معرفت آنكه در لعنت و سخط خداي خواهد بود.

ديگر كراهيت كه از اين معرفت تولّد كند.

سوم باز ايستادن و دفع كردن خاطر رياء.

و باشد كه شهوت رياء چنان ازدحام و زحمت كند كه اندر دل جاي نماند معرفت و كراهيت را.

پس دفع ريا به مقدار قوّت كراهيت باشد و قوّت كراهيت به مقدار قوّت معرفت بود و قوّت معرفت به مقدار قوت ايمان بود و؟؟؟ از ملائكه باشد.

و اما راه از بين بردن وسوسه رياء: وسوسه ريا بر چهار وجه باشد.

1 - با شيطان و عامل وسوسه به مجادله بر خيزد.

2 - اين كه آن را تكذيب و دفع كند و با سر به مناجات شود.

3 - به تكذيب و دفع مشغول نشود كه داند كه اين نيز بعضي از روزگار ببرد همي به وي التفات نكند و اندر مناجات همي رود.

4 - آنكه زيادت جهدي و حرمي بر اخلاص فرا پيش گيرد كه داند كه شيطان را از آن خشم آيد و به وي التفات نكند.

و آخرين كلمه راه بر طرف نمودن رياء ايجاد محبت و علاقه به خداوند متعال كه اگر انسان عاشق خدا شد و نماز و عبادت و... براي خدا ميشود و دنبال آن هست كه محبوب او از او راضي شود.

(كيمياء سعادت، ج2، فصل رياء)





مركز تحقيقات سپاه