پيش از پرداختن به پاسخ تذكر اين نكته لازم است كه پيدايش مذهب تشيع به زمان حيات پيامبر اكرمباز ميگردد و پيامبر اكرمخود هستة اصلي تفكر شيعي را بنا نهاده است; براي نمونه حديثي را در اينباره، به روايت اهل سنت، يادآور ميشويم: سيوطي، از دانشمندان به نام اهل سنت، در تفسير معروفش الدر المنثور في التفسير بالمأثور، ذيل آيه سورة إِنَّ الَّذِينَ ءَامَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّـَـلِحَـَتِ أُولَـََّئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ;(بينه،7) گفته است: ابن عساكر از جابر بن عبدالله، حديثي در كتاب خود ياد كرده است كه جابر ميگفت: ما نزد پيامبر اكرمبوديم، كه عليوارد شد; حضرت با ديدن عليفرمود: و الذي نفسي بيده ان هذا و شيعته لهم الفائزون يوم القيامه، و نزلت: إِنَّ الَّذِينَ ءَامَنُوا...; سوگند به آن كه جان در يد قدرت اوست; اين شخص ]علي[ و شيعة او در روز قيامت فائز و رستگار و موفقاند و آية إِنَّ الَّذِينَ ءَامَنُوا; ]دربارة آنها[ نازل شده است. سيوطي، روايتي ديگر به همين معنا از ابن عباس نقل كرده است.

بنابراين روايت و رواياتي ديگر، شالودة تفكر شيعي در دو محور حكومت اسلامي و مرجعيت علمي و ديني از همان دوران اوليه تبليغ دين مبين اسلام ريخته شده، آنچه مجموعة مسلمانان را به دو فرقة شيعه و سني تقسيم كرد، اختلاف بر دو محور ياد شده بين اين دو گروه بود.

هواداران و پيروان علينظر به مقام و منزلت و دستورات مؤكّدي كه پيامبر اكرمدربارة جانشيني آن حضرت داده بود، در برابر گروه مخالف كه با عجله و بدون مشورت و رعايت دستورات اكيد رسول خدا9، ابوبكر را به جانشيني او انتخاب كرده بودند، از جهت اعتقادي موضع گرفته، همچنان به پيروي از عليو عمل به دستور پيامبر9 ادامه دادند.

از آن پس، رفته رفته و با قوت گرفتن و گسترده شدن تفكر شيعي، مباحثات و مجادلات و گفتگوهاي فراواني بين دانشمندان شيعي و سني رخ داد كه در نتيجة آن، دامنة اختلافهاي ياد شده گستردهتر گرديد و پاي شماري از مباحث كلامي، چون علم و عصمت امام نيز به دايرة بحث و گفتگو باز شد.(براي آگاهي بيشتر از سير تفكر شيعي ر.ك: شيعه در اسلام علامه طباطبايي، انتشارات جامعه مدرسين / تاريخ شيعه تأليف آية الله محمد حسين مظفر و ترجمة: دكتر سيد محمد باقر حجتي، دفتر نشر فرهنگ اسلامي.)

يادآور ميشويم كه دانشمندان و عالمان شيعي براي اثبات حقّانيت مذهب خويش، كتابهاي مسبوطي تأليف كردهاند كه عبقات الانوار در دهها جلد، تأليف علامه مير حامد حسين لكهنودي نيشابوري و الغدير در 11 جلد، تأليف علامه اميني و احقاق الحق از نمونههاي برجستة آنهاست. كتاب الرجعان (مجموعه مكاتبات دو عالم شيعي و سني) نوشتههاي استاد تيجاني (از دانشمندان اهل سنّت كه به مذهب تشيّع گرويده است) كه به فارسي ترجمه شده، در اينباره، قابل استفاده است.

تشيع و تسنن در معارف اسلامي و احكام شرعيه با يكديگر تفاوتهاي زيادي دارند، اما ريشة همة اين اختلافات به مسأله امامت و جانشيني پيامبر9 برميگردد.

شيعيان پيرو حضرت عليو معتقد به جانشيني بلا فصل آن حضرت بعد از پيامبر اسلامو نصّ ولايت او در غديرخم از طرف پيامبر ميباشند; و امامان معصوم: را يكي پس از ديگري جانشين پيامبر، و بيان كننده قرآن و احكام الهي ميدانند، و معتقدند كه تمام وظايف و شؤون پيامبر جز دريافت وحي، براي آنان ثابت است; به همين جهت احكام و معارف اسلامي را از آنان دريافت نموده و پيرو مكتب اهل بيت ميباشند.

اما اهل تسنن اين اعتقاد را ندارند و جانشيني پيامبر را به بيعت جمعي از مسلمانان با فردي و يا وصيت يك خليفه نسبت به خليفه بعد از خود و... معتبر ميدانند، و معتقد به خلافت ابوبكر، عمر و عثمان بعد از پيامبر9 هستند و حضرت عليرا خليفة چهارم ميدانند.

آنان منصبي را كه شيعيان براي امامان معصوم: قائلند، قبول ندارند، و اغلب آنان در احكام و معارف اسلامي از فتاواي چهار امام معروف خود، و احاديثي كه در كتابهاي حديثيشان مانند: صحاح سته و... جمع آوري شده، پيروي ميكنند; از آنجا كه شيعه براساس حديث ثقلين و ادلة ديگر، در احكام و معارف اسلامي پيرو مكتب اهل بيت: (قرآن و عترت) ميباشد; ولي اهل سنت از آنان پيروي نميكنند; به همين جهت بين شيعه و اهل سنت در معارف اسلامي و احكام شرعيه تفاوتهايي وجود دارد كه در كتابهاي مربوط به آن مانند كتاب الخلاف، الشيخ الطوسي;; الفقه المقارن للاحوال الشخصية بين المذاهب الاربعة السنيّة و المذهب الجعفري، بدران ابوالعينين بدران; بحوث في الملل و النحل، استاد جعفر سبحاني; امنوأ علي عقائد الشيعه الاماميه و تاريخهم، الشيخ جعفر السبحاني; الامام الصادق المذاهب الاربعه، اسد حيدر; كتابهاي ديگر بيان اشاره شده است.

در تشيع و تسنن فرقهها و مذاهب مختلفي وجود دارد.

مهمترين فرقه تشيع، شيعة اماميه اثني عشريه است، كه معتقد به امامت امامان دوازده گانه از حضرت عليتا امام مهديغ هستند، و اكثريت تشيع را اين فرقه تشكيل ميدهند، و به آنان شيعة جعفري نيز گفته ميشود.

مهمترين فرقهها و مذاهب اهل تسنن نيز چهار تا است:

1 ـ مالكيه: پيروان ابوعبدالله مالك بن انس بن مالك

2 ـ حنفيه: پيروان ابوحنيفه نعمان بن ثابت

3 ـ شافعيه: پيروان ابوعبدالله محمد بن ادريس شافعي

4 ـ حنبليه: پيروان ابوعبدالله احمد بن محمد بن حنبل(ر.ك، دايرة المعارف تشيع، ج 4، ص 271 ـ 402، نشر شهيد سعيد محبّي / معارف و معاريف، سيد مصطفي دشتي، ج 6، ص 348 ـ 353 و 600 ـ 609 / فرهنگ فرق اسلامي، دكتر محمد جواد مشكور، با مقدمه و توضيحات استاد كاظم مدير شانهچي، آستان قدس رضوي.)

با توجه به مطالب بالا ميگوييم: چون ريشة اختلاف به طور كلي در فروع، به دليل اختلاف در اصول است، علت اختلاف هايي كه بين شيعه و سني در نماز وجود دارد نيز، به دليل اختلاف هايي است كه در اصول مشاهده ميشود. شيعه، فروع و احكام جزئي كه در قرآن نيامده را از پيامبر اكرمو جانشينان به حق آن حضرت ميگيرند، اما اهل سنت، از اصحابي مانند ابوهريره و... به دست ميآورند. علماي اهل سنت در صدر اسلام، برخي فروع مانند دست بسته نماز خواندن در نماز را از پيش خود اضافه كردند، در حالي كه نه پيامبر9 اين گونه نماز ميخواند و نه ميتوان آن را از قرآن اثبات كرد; اما علماي شيعه، احكام را از چهار منبع ]قرآن روايات، عقل و اجماع[ استنباط ميكنند; از اين رو، در برخي احكام، مانند طرز نماز خواندن، اختلاف به وجود ميآيد.



فرهنگ ومعارف قرآن