آنچه بر ما واجب است اداي تكليف است و خداوند مي خواهد بداند كه آيا ما مطيع او هستيم يا نه؟ بنابراين وقتي انسان نماز را به شكلي كه در شرع مقدس دستور داده شده، بخواند در ظاهر اطاعت كرده است و نمي توان گفت كه او وظيفه اش را انجام نداده است ولو اين كه مثل بيشتر مردم كاملاً متوجه معناي آن نباشد. بلي اگر انسان معناي آن را بفهمد و با خضوع و خشوع و توجه بخواند، نماز كامل تري خوانده است؛ اما اين براي همه افراد مقدور نيست؛ همان طور كه ايمان افراد نيز درجاتي دارد؛ مثلاً در اصول كافي آمده است: «ايمان ده درجه دارد كه بعضي يك درجه و بعضي دو درجه و بعضي بيشتر تا ده درجه را دارا هستند». البته ما بايد سعي كنيم نماز را با خضوع و خشوع و توجه بخوانيم و اين مستلزم معرفت بيشتر است و هر اندازه كه معرفت انسان نسبت به معبود زياد شود و عشق و محبت او به خدا افزون گردد و صفاي باطن داشته باشد، مسلماً نماز را با توجه بيشتري خواهد خواند. براي يافتن حضور قلب در نماز رعايت چند نكته ضروري است: 1- همواره نمازها را اول وقت خواندن، 2- مكان نماز خالي از صداها و اشيايي باشد كه موجب جلب توجه است، 3- تا جايي كه ممكن است در مساجد و به جماعت نماز خواندن، 4- پيش از نماز زمينه هاي روحي توجه به معبود را در خود فراهم ساختن از طريق خواندن دعاهاي هنگام وضو اذان اقامه و ديگر مستحبات قبل از نماز، 5- مهم تر از همه بيرون راندن حب دنيا از نفس و دل را مملو از عشق الهي ساختن. زيرا خيال و انديشه انسان همواره متوجه چيزي است كه بدان دلبستگي دارد چنانكه عاشق در همه حال به ياد معشوق است. پس انسان دوستدار دنيا هميشه حتي در نماز ذهنش متوجه مسائل دنيوي است و آن كه جانش لبريز از عشق خداست در امور دنيوي نيز هيچ گاه فارغ از ياد او نمي شود و به عبارتي هماره در نماز است، 6- نكته ديگر آن كه قوه خيال انسان چون چكاوكي است كه اگر با زحمت مداوم تربيت نشود هر آن از شاخي بر شاخ ديگر مي جهد و قرار و آرامي ندارد. از اين رو انسان بايد ابتدا بكوشد كه در نماز از آن مواظبت نموده و آن را به ياد خدا نگهدارد و هرگاه متوجه شد كه از ياد خدا غافل گرديده بلافاصله آن را به جايگاه اصلي برگرداند. چنانچه مدتي بر اين عمل مداومت كند طاير خيال رام و مطيع گشته و حضور دل و توجه به سوي خدا ملكه آن خواهد گشت، 7- دانستن معاني عبارات نمازها و دعا و مطالعه در احوال معاد و ... كمك بسياري مي كند، 8- مطالعه پيرامون احوال اوليا در نماز بسيار مناسب است و توصيه مي شود كتاب «آداب الصلوه» يا «پرواز در ملكوت» امام خميني را مطالعه فرماييد، 9- خودداري از نگاه و توجه به چيزهاي جلب كننده حواس. بهتر است در حال قيام به مهر و در ركوع به پاها نگاه شود، 10- سعي كنيد اذكار و قرائات نماز را با طمأنينه و با تدبر در محتواي آنها بخوانيد. قبل از بيان راه هاي تقويت اراده، بهتر است فرد با اراده و در مقابل فرد بي ثبات و فاقد اراده را توصيف كنيم. فرد با اراده كسي است كه وقتي در مورد كاري به خوبي تأمّل كرد، تصميم به انجام آن مي گيرد و بافعاليت و ثبات قدم آن را به اجرا در مي آورد. بنابراين پافشاري بر تصميمي غلط يا داشتن ميلي قهرمانانه ثبات قدم نخواهد بود. در مقابل فردي كه داراي اراده ضعيف است، با كمترين مشكل از انجام كار دلسرد شده و كوشش جهت تحقق آن را متوقف مي كند. فردي كه اراده قوي دارد آنچه را كه با تأمّل خواسته است. با كوشش و ثبات قدم در پي تحقق آن برمي آيد. براي تقويت اراده طي مراحل ذيل لازم است: {T1- ارزيابي:T} در اين مرحله بايد به مدت چهار روز، و هر روز پنج دقيقه اعمال و رفتار خود را به بوته امتحان و سنجش درآوريد. بررسي كنيد كه اعمال شما چقدر به دنبال اراده است و آيا پس از اراده پي گيري و ثبات داريد يا احساسات و محرك هاي بيروني شما را متوقف مي كند؟ در ضمن تعيين كنيد كه چند درصد از اعمال شما به صورت عادت و خالي از اراده است. در اين مرحله پي خواهيد برد كه اراده شما لااقل در بعضي از موارد نارساست و ملاحظه خواهيد كرد كه اگر بعضي از اعمال شما با اراده قوي انجام شود، بازده خيلي بيشتري خواهيد داشت و لذا به اهميت تقويت اراده پي خواهيد برد. {T2- T}در مرحله دوم بايد از تلقين استفاده كنيد. اولا تلقين هاي منفي را به تدريج از خود دور كنيد؛ مثلا اين جمله «من هميشه كارها را ناتمام رها مي كنم» يا «هر چيز كوچكي، اراده مرا متزلزل مي كند » را از خاطره خود حذف كنيد. در عوض بايد به خود تلقين كنيد كه «كسب اراده قوي براي من آسان است و سعي خود را در اين جهت مصروف خواهم كرد.» {T3-T} هر روز تعدادي كار ارادي براي خود ترتيب دهيد. اين كارها بايد مستلزم جد و جهد واقعي باشد. هم چنين اين كارها نبايد خارج از توانايي فعلي شما باشد؛ مثلاً هر روز صبح برنامه اي را براي تمام روز تنظيم كنيد. اين برنامه بدون اغراق و زياده روي باشد و سپس به هر قيمتي آن را دنبال كنيد. هيچ چيز نبايد مانع كار شما شود. {T4-T} تعداد كارهاي ارادي و ميزان مشكل بودن آنها را به تدريج افزايش دهيد. {T5- محاسبه:T} هر شب اعمال ارادي موفق و موارد ضعف را يادداشت كنيد. در موفقيت ها شكرگزار باشيد و در صدد رفع ضعف ها برآييد. {T6-T} آخرين نكته كه در واقع هم به منزله شرطي براي همه مراحل بالا و هم عاملي براي تقويت اراده است، توجه به اين نكته مي باشد كه اولا همه حول و نيروهاي ما از خداست و لذا در برابر موانع از خداوند استعانت جوييم و ثانيا اراده ما بايد درجهت اراده خداوند باشد؛ يعني، آنچه خداوند اراده مي كند ما هم اراده كنيم. افرادي كه اراده آنها در جهت معصيت است، ثبات قدم ندارند و به راحتي در برابر مشكلات متوقف مي شوند، ولي اگر انسان به دنبال رضاي خداوند باشد و خواست او درجهت انجام وظيفه باشد، مسلما اراده او آهنين و خلل ناپذير خواهد شد. از اين رو همه ديديم كه امام خميني(ره) با اراده اي محكم در برابر همه مشكلات ايستاد و انقلاب را به پيروزي رساند و اين اراده محكم او دليلي نداشت مگر اينكه ايشان رضاي خدا و وظيفه الهي را اراده كرده بود. حاصل آنكه تقويت اراده امري تدريجي است، نه دفعي و تلاش مستمر و پيگيري را مي طلبد. از جمله اموري كه براي تقويت اراده مناسب است موارد زير مي باشد: 1) روزه داري، 2) ورزش، به ويژه كوهنوردي، 3) مداومت بر عمل خلاف تمايلات پوچ نفساني، 4) دوري از اموري كه موجب سستي و ضعف اراده مي شود؛ مانند خواب زياد، بيكاري، تنبلي و ...، 5) اشتغال به فعاليت هاي سخت و دشوار.

مركز فرهنگي نهاد رهبري در دانشگاه ها