آيا كسي كه غذاي خود را نيمهكاره و بدون خوب جويدن ميخورد با كسي كه اصلاً غذا نميخورد يكسان است و آيا نفر اول انرژي بيشتري نسبت به شخص دوم كسب نميكند؟ آيا منطقي است كه بگويد چون كاملاً سير نميشوم و همه نياز بدنم تأمين نميشود، پس اصلاً غذا نخورم؟ واقعيت مطلب آن است كه هر چيزي در حد خود تأثير دارد و هرگز معقول نيست كه با از دست دادن مراتب بالاي يك چيز، همه آن را به كلي از دست داد.

حضور قلب و خشوع در نماز شرط كمال نماز است نه شرط صحت و درستي آن. يعني، نماز وقتي كامل و تمام عيار است كه علاوه بر رعايت مقدمات و شرايط و آداب آن كه در رسالههاي عمليه آمده است، همراه با حضور قلب و توجه و تمركز باشد كه اين به منزله روح عبادت و نماز است ولي اگر نمازي بدون توجه و حضور قلب بود ولي شرايط آن مثل وضو داشتن و روبه قبله بودن و صحيح خواندن آن رعايت شده باشد از نظر شرعي پذيرفته است و قضا و اعاده ندارد هر چند نمازي كامل نميباشد.

روايت شده كه جواني از انصار در عين حال كه با پيامبر(ص) نماز ميخواند ولي مرتكب گناه نيز ميشد. هنگامي كه جريان را به پيامبر(ص) گفتند. حضرت فرمود: بالاخره روزي نمازش او را از گناه باز ميدارد. چندان طول نكشيد كه جوان متنبه شد و توبه كرد.

{P- بحار، ج 82، ص 198. P}

از طرف ديگر عقل و منطق حكم ميكند كه انسان هر چيز ناقص را به كامل آن مبدل كند؛ نه آن كه همان ناقص را هم از دست بدهد. بنابراين بايد به چنين كساني فهماند كه اين نگرش كاملاً دور از خرد و عقل سليم است و بايد بكوشند آن مقدار از عبادت را با وسوسه شيطاني از دست ندهند. از طرف ديگر به تدريج در بهسازي آن بكوشند تا از بركات دنيوي و اخروي آن بهرهمند شوند.

براي حضور قلب در نماز بايد از راههاي زير استفاده كنيد:

1- دقت در انجام مقدمات نماز، مانند وضوي با معنويت، انجام مستحباتي چون اذان، اقامه و...

در كتابهاي حديث آمده است: شخصي از پيامبر(ص) درخواست كرد كه راهي به او بنماياند تا حضور قلب بيشتري در نماز پيدا كند حضرت او را به شاداب گرفتن وضو فرمان دادند. بنابراين وضوي شاداب و با آداب خود در حضور قلب انسان در نماز مؤثر است.

فرا گرفتن معاني كلمات و جملاتي كه در نماز ادا ميشود و تعمق در معاني آنها.

انتخاب وقت و زمان و مكان مناسب براي نماز.

توجه به اين كه مبدأ و منتهاي انسان خداوند است وآنچه در اين بين است براي امتحان آدمي و ابزاري

جهت رشد و كمال اوست.

2- گزينش مكان مناسب براي نماز، دوري ازجاهاي شلوغ و پر سر و صدا و پرهيز از هر آنچه كه موجب انحراف توجه از خداوند شود.

3- گزينش وقت مناسب و تا آن جا كه ممكن است اول وقت خواندن نماز.

4- تاحد امكان در مسجد و باجماعت نماز خواندن (به ويژه در جماعاتي كه بعد معنوي بيشتري دارد).

5- نماز را با طمأنينه و دقت در مفاهيم و معاني آن خواندن.

6- در حال ايستاده به مهر نگريستن و در ركوع پايين پا و در تشهّد به دامن خود نظر نمودن.

7- تخليه دل از حب دنيا و امور دنيوي وآن را مالامال از عشق خدا ساختن. توضيح: ذهن انسان همواره متوجه چيزي است كه به آن عشق ميورزد؛ همانند عاشقي كه آني از فكر معشوق خود بيرون نميرود. اين كه ما در نمازهايمان همواره به فكر مسائل ديگر هستيم، به خاطر تعلق شديد نفس به دنيا و حب آن است. اما آن كه عاشق حق شد، در هر حال و در هر كاري به ياد خدا خواهد بود به طوري كه گويي هميشه در نماز است.

8- ضبط قوه خيال. توضيح : پرنده لجام گسيخته خيال، چكاوكي است كه هر آن بر شاخساري مينشيند. ازاينرو هميشه افكار انسان به اين طرف وآن طرف متوجه است و قرار و آرامي ندارد؛ اما اگر آدمي با دقت و هوشياري در كنترل آن بكوشد، پس از چند صباحي رام و مطيع شده و به هر سو كه اراده شود متوجه ميگردد. بنابراين انسان بايد در نماز از اول با قاطعيت بنا را بر اين بگذارد كه تمام توجه خود رابه سوي پروردگار معطوف دارد و هر گاه پرنده خيال از چنگ او گريخت، بلافاصله آن رابه همان جهت برگرداند. اگر چندين مرتبه در ايام متوالي چنين كند، كمكم ذهنش عادت خواهد كرد.

9- توجه به عظمت و هيبت پروردگار و فقر و فاقه خود. روشن است اگر آدمي بداند با چه بزرگي روبهرو است و خود در مقابل او هيچ بلكه عين احتياج و فقر و فاقه است، با تمام وجود و ذهن و انديشه خاضع خواهد گرديد.

10- مطالعه پيرامون كيفيت نمازهاي اهل بيت(ع). هم چنين مطالعه كتابهايي چون »آدابالصلاة يا پرواز در ملكوت (امام خميني)« و »اسرارالصلاة (ميرزا جواد ملكي تبريزي)« بسيار نافع است.

براي آگاهي بيشتر ر.ك: حضور قلب در نماز (علل ودرمان حواسپرتي در نماز)، علي اصغر عزيزي تهراني.





مركز تحقيقات سپاه