سؤال فوق در واقع دو پرسش است: يكي درباره علت استفاده از مهر و سبب استفاده نكردن بيشتر مردم عرب زبان از آن است و ديگري درباره اقتداي شيعه به سني در مسجدالحرام ميباشد. و اما پاسخها:

از نظر شيعه، بايستي بر زمين و چيزهاي غير خوراكي و غير پوشاكي كه از زمين ميرويد، سجده كرد. و منظور از خوراكي، چيزهايي است كه طبق عادت، خام يا پخته آنها خورده ميشود. در روايتي از هشام بن حكم آمده است، از امام صادقعليهالسلام پرسيدم: »اَخبِرني عَمّا يَجُوزُ السُّجودُ عَلَيهِ وَ عَمّا لا يجوزُ. قال(ع) السُجودُ لا يجوزُ الّا عَلَي الارضِ اَوْ عَلي ما لا يُؤكَلُ اَوْ لا يُلبَسُ؛ لانَّ اَبناء الدُّنيا عبيدُ ما يأكلُونَ وَ يَلبَسُونَ و السَّاجِدُ في سُجُوده في عبادَةِ اللَّه عزَّوجَلَّ فَلا يَنبَغي اَنْ يَضَعَ جَبْهَتَهُ في سُجُودهِ عَلي مَعبُودِ اَبناءِ الدُّنيا الذينَ اغْتَرُّوا بِغُرورها و السُّجودُ عَلَي الارضِ اَفْضَلُ لانَّهُ اَبْلَغُ في التواضُعِ و الخُضُوعِ للَّه عزوجل« زيرا سجده، كرنش در مقابل خداوند عزيز است و شايسته نيست بر{P . من لا يحضره الفقيه، شيخ صدوق، ج 1، ص 277، باب 41؛ باب علة النهي عن السجود علي المأكول... (تحقيق محمدجواد مغنيه، تصحيحبقاعي، دارالاضواء، بيروت، چاپ دوم، 1413ه’). P}

خوردنيها و پوشيدنيها باشد. چرا كه دنياپرستان، بنده خوردنيها و پوشيدنيهاي خويشاند در حالي كه فرد سجده كننده، در كرنش خود در عبادت الهي به سر ميبرد و براي همين نبايد پيشاني خود را بر آنچه مورد پرستش دنياپرستان - كه فريب نيرنگ دنيا را خوردهاند - است، بنهد. و سجده بر زمينافضل است چون در راستاي تواضع و كرنش در برابر خداوند عزيز{P . منظور از »ارض« (زمين)؛ خاك و امثال آن است؛ يعني خود زمين نه چيزهايي كه از زمين ميرويد و خوردني و پوشيدني نيست. P}

نفوذ بيشتري دارد.

مراجع تقليد شيعه نيز همينگونه فتوا و نظر دادهاند.بنابراين علت سجده بر مهر همان علت سجده بر خاك است منتهي{P . ر.ك: توضيح المسائل مراجع، ج 1، ص 606 تا 609 (دفتر انتشارات اسلامي، قم، چاپ سوم، 1378). P}

چون در اين دوران دسترسي به خاك در منازل و مساجد مشكل است و از طرفي با نحوه زندگي مردم چندان سازگاري ندارد، همان خاك را به صورت مهر درآورده و بر آن سجده ميكنند.

سيره مسلمانان نيز در عصر گرامي رسول خداصلي الله وعليه وآله سجده بر زمين مسجد بود كه از سنگ ريزه - كه ملحق به خاك است - تشكيل شده بود. آنان هنگام گرمي هوا كه سجده بر سنگهاي داغ مشكل بود، سنگ ريزهها را به دست ميگرفتند تا خنكتر شود و بتوانند بر آن سجده كند. در گزارشي از جابر بن عبداللَّه انصاري آمده كه گويد من نماز ظهر را با پيامبرصلي الله وعليه وآله ميخواندم. مشتي سنگريزه در دست گرفته و آنها را از شدت حرارت دست به دست ميكردم تا خنك شود و به هنگام نماز بر آن سجده ميكردم.اگر سجده بر غير زمين جايز بود، صحابه بر لباسهايشان سجده ميكردند و زحمت خنك نمودن سنگ ريزه را{P . مسند احمد، ج 3، ص 327 (دارصادر، بيروت)؛ دوازدهمين همايش علمي - پژوهشي فجر، كميسيون فقهي، مسائل فقهي متقارب و مشترك مذاهب اسلامي، مولوي سيف الرحمان رباني، ص 8. P}

متحمل نميشدند.

{P . پاسخ به 60 پرسش، ص 70 (دفتر نمايندگي مقام معظم رهبري در امور اهل سنت بلوچستان، چاپ دوم، 1380). P}

در گزارش ديگري رسول خداصلي الله وعليه وآله به يكي از اصحاب به نام صهيب كه از خاكمال شدن پيشاني خود دوري



جسته بود، فرمود: »تَرِّب وجهَكَ يا صُهَيبُ« صهيب، صورت خود را خاكمال كن.

{P. كنزالعمال، هندي، ج 7، ص 465، ش 19810 (تصحيح صفوة السقا، موسسة الرسالة، بيروت، 1409ه’)؛ دوازدهمين همايش علمي،پژوهشي فجر، كميسيون فقهي، مسائل فقهي متقارب و مشترك مذاهب اسلامي، ص 8. P}

همچنين اگر احياناً برخي از افراد بر گوشه عمامه خود سجده ميكردند، پيامبرصلي الله وعليه وآله آن را از زير پيشاني آنها ميكشيد. نيز در گزارشي آمده كه وقتي فرزند عمر سجده ميكرد، اگر عمامه بر روي سرش بود، آن را كنار ميزد تا پيشانياش به روي زمين قرار گيرد.

{P . ر.ك: السنن الكبري، بيهقي، ج 2، ص 105، كتاب الصلوة، باب الكشف عن الجبهة في السجود (دارالمعرفة، بيروت). P}

اين گزارشات و احاديث و نظاير آنها همگي دلالت دارد كه در عصر رسول اللَّهصلي الله وعليه وآله وظيفه مسلمانان سجده كردن بر سنگ و خاك بوده و آنان هرگز بر فرش و لباس و گوشه عمامه سجده نميكردند و بعداً كه وحي الهي به پيامبرصلي الله وعليه وآله ابلاغ گرديد، و زواياي ديني روشنتر گشت مشخص شد كه بر حصير و بوريا و امثال آن از چيزهايي كه از زمين ميرويد و خوردني و پوشيدني نيست هم ميتوان سجده كرد.

{P. ر.ك: دوازدهمين همايش علمي، پژوهشي فجر، كميسيون فقهي، مسائل فقهي متقارب و مشترك مذاهب اسلامي، ص 8 و توضيح المسائل مراجع، ج 1. P}

آنچه پيرامون سجده گفته شد، بر طبق اصل اوليه و حالت عادي است و در حالت ثانوي و غير عادي و در حال تقيه ميتوان بر لباس و حتي خوردني و پوشيدني هم سجده كرد. انس بن مالك گويد: ما با پيامبر نماز ميخوانديم. هر گاه يكي از ما از گزاردن پيشاني بر زمين معذور بود، بر گوشه عمامه يا لباس خود سجده ميكرد. امام خمينيرحمة الله در اينباره ميفرمايد: »اگر{P. صحيح بخاري، ج 1، ص 101؛ صحيح مسلم، ج 1، ص 109 به نقل از دوازدهمين همايش علمي - پژوهشي فجر، كميسيون فقهي، مسائل فقهي متقارب و مشترك مذاهب اسلامي، ص 9. P}

چيزي كه سجده بر آن صحيح است، ندارد يا اگر دارد به واسطه سرما يا گرماي زياد و مانند اينها نميتواند بر آن سجده كند، بايد بر لباسش اگر از كتان يا پنبه است سجده كند. و اگر از چيز ديگر است، بر همان چيز سجده كند. و اگر هم نيست، بايد بر پشت دست، چنانچه آن هم ممكن نباشد، به چيز معدني مانند انگشتر عقيق سجده نمايد«. رهبر حكيم انقلاب نيز از{P. توضيح المسائل مراجع، ج 1، ص 610. P}

انجام اعمالي كه موجب شكستن اتحاد مسلمانان در ايام حج و غير آن ميشود - از جمله آوردن سجاده و حصير و نظير آن به مساجد مكه و مدينه براي سجده - نهي تحريمي كرده و از مسلمانان شيعه خواستهاند از اين امور خودداري نمايند.

{P. ر.ك: مأخذ پيشين، ص 196 - 197. P}

پاسخ سؤال دوم: چون اماميه از جمله شرايط امام جماعت را شيعه بودن عنوان كرده، طبيعتاً نميتوان به امام جماعت سني مذهب اقتدا كرد ولي اقتداي به اهل سنت جايز ميباشد و لازم است از انجام اموري كه مايه تفرقه ميان مسلمانان ميشود، اجتناب كرد. حضرت امام خمينيرحمة الله در پاسخ به اين سؤال (در مواردي دستور فرمودهايد در نماز جماعت اهل تسنن شركت كنيم، آيا اين نماز از نظر نيت و غيره مثل نماز جماعت شيعه است) فرمودهاند: »به هر نحو آنها عمل ميكنند، انجام دهند (دهيد). نيز در پاسخ به اين سؤال (طبق رساله امام، يكي از شرايط امام جماعت، شيعه بودن است بعضي از برادران دانشجو در خارج از كشور با استناد بر اين مسأله در مساجد و جماعات مسلمانان (اهل سنت) شركت نميكنند و اين عمل آنها موجب بدبيني ديگر مسلمانان نسبت به ما (شيعيان) شده است. آيا اين كار شرعاً صحيح است يا نه؟ فرمودهاند: »اگر شركت نكردن در نماز آنان موجب بدبيني است، شركت كنند و با آنها نماز بخوانند«. البته شركت در نماز جماعت اهل سنت محدود و منحصر به ايام حج نميشود و اگر ضرورتي ايجاب كند، در جاهاي ديگر هم ميتوان به آنان اقتدا كرد. حضرت امام در پاسخ به اين پرسش (در غير موارد حج، شيعيان ميتواند به امام جماعت اهل تسنن اقتدا نمايند يا خير؟) گفتهاند: »ميتوانند«.{P. استفتاءات، ج 1، ص 278 - 279 (دفتر انتشارات اسلامي، قم، چاپ چهارم، 1376). P}

رهبر حكيم انقلاب هم از تمامي شيعيان خواسته كه در نماز جماعت اهل سنت، مخصوصاً در ايام حج شركت نمايند و از انجام اعمالي كه وهن مذهب شيعه را در پي دارد، خودداري نمايند.

{P. توضيح المسائل مراجع، ج 1، ص 197. P}





مركز تحقيقات سپاه