سجده منحصراً بر خاك نيست بلكه بايد برزمين و چيزهاي غير خوراكي از زمين مي رويد مانند چوب وبرگ درخت سجده كرد. وبهترين چيزي كه مي شود برآن سجده كرد تربت حضرت سيدالشهداءوبعد خاك وبعد سنگ وبعد گياه مي باشد.1 درمورد فضيلت سجده بر تربت حضرت سيدالشهداء روايتي نقل شده است: از جمله حضرت امام صادق( فرمودند : سجده بر خاك امام حسين( نورانيتي دارد كه پرده هاي مانع را پاره مي كند.بحار،ج103،ص135

وامام صادق( جز برخاك قبر امام حسين( بر چيز ديگري سجده نمي كردند.وسائل الشيعه،ج3، ص608

وديگر اينكه سجده برخاك سيره وسنت پيامبر( واهل بيت بوده است.

واز جمله :

1- گروهي از محدثان اسلامي دركتب صحاح ومسانيد خود اين سخن پيامبر( را بازگو كرده اند كه آن حضرت زمين را به عنوان سجدگاه خود معرفي نموده است آنجا كه مي فرمايد : جعلت الارض مسجداً وطهوراً2 يعني زمين براي من سجدگاه ومايه پاكيزگي قرار داده شده است.

2- دسته اي از روايات براين نكته دلالت دارند كه پيامبر گرامي( ،مسلمانان را به پيشاني نهادن برخاك به هنگام سجده، فرمان مي داد. چنانكه ام سلمه(همسر پيامبر)ازآنحضرتروايتميكند كه فرمود :تربوجهك لله3 يعني رخسار خود را براي خدا برخاك بگذار

3- رفتار پيامبر گرامي( دراين مورد، گواه روشن ديگر و روشنگر راه مسلمانان است وائل به حجر مي گويد و آنگاه كه پيامبر( سجده مي نمود، پيشاني وبيني خود را بر زمين مي نهاد.4

ولذا از روايات بالا وديگر روايات بدست مي آيد كه سجده بر زمين وآنچه از آن مي رويد واجب است.5

وحضرت امام خمينيره فلسفه سجده برخاك رااين طور بيان مي كند : سرّ سجده برخاك، اشاره به زيبايي هاي حضرت دوست است در باطن قلب خاك واصل عالم طبيعت.6

و مي توان معناي سخن حضرت امامره از اين روايت علي( بدست آورد. كه حضرت علي(فرمودند : حكمت دو بار سجده برخاك گذاشتن اين است كه سجده اول يعني آنكه در ابتدا خاك بوده وچون سرازسجده بر مي داري يعني از خاك به دنيا آمدم، سجده دوم يعني دوباره به خاك بازمي گردم وسربرداشتن از آن يعني در قيامت از قبر برمي خيزم ومحشور مي شوم. 7

ودرجاي ديگر امام علي( مي فرمايد : ظاهر سجده صورت گذاردن برخاك از روي اخلاص وخشوع است اما باطن آن دل كندن ازهمه امور فاني ودل بستن به سراي باقي ورهايي ازتكبر وتعصب وتمام وابستگي هاي دنيوي است.8

واما صادق( مي فرمايد : چون سجده براي خداست نبايد بر خوردنيها وپوشيدنيها كه مورد توجه اهل دنياست، سجده كرد. سجده بايد انسان را متوجه خدا سازد (نه شكم ولباس وماديات) 9





(1) رساله توضيح المسائل حضرت امامره،مسأله 107

(2) سنن بيهقي،ج212

(3) كنزلعمال،ج7،ص465،حديث 19809

(4) احكام القرآن،ج3،ص209

(5) شيعه پاسخ مي دهد، سيد رضا حسيني نسب،ص108 ـ 106

(6) آداب الصلوه حضرت امام خميني،ص356

(7) بحارالانوار،ج85،ص139

(8) مستدرك الوسائل،ج6،ص286

(9) من لايحضره الفقيه،ج1،ص272



مؤسسه پيوند با امام