به طوركلي قبولي عبادات - به خصوص نماز - مراحل و شرايطي دارد؛ زيرا گاهي عبادت صحيح است، ولي رشدآور نيست (مثل دارويي كه شفابخش نيست).

در آيات و روايات شرايط و مراحل قبولي عبادات، شش چيز ذكر شده كه عبارت است از: 1- شرط اعتقادي؛ 2- شرط ولايي؛ 3- شرط اخلاقي؛ 4- شرط اقتصادي؛ 5- شرط اجتماعي؛ 6- شرط بهداشتي.

1- شرط اعتقادي؛ نمازگزار بايد ايمان به خدا داشته باشد. قرآن



[ صفحه 75]



مي فرمايد: «عمل صالح از زن و مرد با ايمان است كه موجب زندگي پاك مي شود». [1] در جاي ديگر مي فرمايد: «نداشتن ايمان مايه تباهي اعمال است» [2] .

2- شرط ولايي؛ يعني برخورداري از ولايت و رهبري صحيح و آسماني؛ همچون امام علي بن ابي طالب (ع) و فرزندان آن حضرت كه همه بندگان خالص خدا هستند. اين اعتقاد، نماز، حج و جهاد را در مسير الهي قرار مي دهد و به آنها جهت شايسته مي بخشد. امام باقر (ع) فرمود: «كسي كه به خدا ايمان دارد و عبادت هاي طاقت فرسا انجام مي دهد؛ ولي امام لايقي از طرف خدا ندارد، تلاشش بي فايده است». [3] .

3- شرط اخلاقي (تقوا)؛ خداوند عبادت و نماز را تنها از اهل تقوا مي پذيرد: «انما يتقبل الله من المتقين» [4] بدين معنا كه بايستي نماز و اسباب آن برآمده از تقوا باشد. اگر لباس، مكان، غذا و... از مسير تقوا و حلال فراهم نيامده باشد، نمازي بدون تقوا است كه شايسته قبول به درگاه خداوند نيست.

4- شرط اقتصادي (اداي حق مردم)؛ اداي حقوق محرومان، در درجه اي از اهميت است كه گاهي قبولي عبادت بستگي به آن دارد. پرداخت زكات با داشتن درآمد مشروع، از اين نمونه است. امام



[ صفحه 76]



رضا (ع) فرمودند: «هر كسي نماز بخواند؛ ولي زكات نپردازد، نمازش قبول نمي شود» [5] .

5- شرط اجتماعي؛ خيرخواهي نسبت به ديگران، حفظ پيوندهاي اجتماعي و اخوت ميان مسلمانان و روابط شايسته و نيكو ميان پيروان اسلام در اين زمينه حايز اهميت است.

6- شرط خانوادگي؛ خوش رفتاري در امور خانوادگي و رعايت حقوق متقابل زن و شوهر، فرزند، پدر و نيز همسايگان، چنان مهم است كه بي توجهي به آنها، گاهي باعث بطلان عبادات مي گردد. در اين زمينه امام صادق (ع) فرمود: «نماز فرزنداني كه با خشم به پدر و مادر خود نگاه مي كنند، قبول نمي شود گرچه والدين، نسبت به آنان كوتاهي و ظلمي كرده باشند» [6] پيامبر اسلام (ص) فرمود: «هر كس زن بدرفتار و اذيت كننده اي داشته باشد، خداوند نماز و كارهاي نيك آن زن را نمي پذيرد، مرد نيز چنين است» [7] .

ما زماني مي توانيم از نردبان نماز به معراج رويم كه پايه هاي آن روي زمين محكمي باشد؛ ولي اگر روي يخ لغزنده يا زمين سست قرار داده شود، بالا رفتن مشكل يا غيرممكن مي گردد. پس قبولي عبادات - به خصوص نماز - با شرايط و مراحل ذكر شده،امكان پذير است.



[ صفحه 77]