نه تنها خداوند همه نمازها را مي بيند و مي شنود، بلكه تمامي رفتارها، حركت ها، حالات و ويژگي هاي هر موجود در نزد او حاضر است و او به همه ي آنها احاطه دارد. منشأ اين پرسش آن است كه خداوند، با موجودات محدودي همانند انسان، مقايسه شده است كه با انواع محدوديت ها احاطه شده است! حال آن كه: «ليس كمثله شي ء [1] ؛ هيچ چيز همانند خداوند نيست» بلكه او محيط بر همه چيز است: «انه بكل شي ء محيط» [2] .

تمامي هستي چشم و گوش خداونداند و



[ صفحه 58]



هيچ محدوديتي در ذات او، براي احاطه مخلوقاتش نيست. بنابراين نه تنها ميلياردها انسان اگر هم زمان در حال عبادت باشند، براي او زحمتي به وجود نمي آورند؛ بلكه او در يك آن به همه موجودات جهان- از ذرات اتم گرفته تا كهكشان هاي عظيم- احاطه و نظارت دقيق دارد.

در دعاها مي خوانيم: «يا من لايشغله شأن عن شان و لاسمع عن سمع و لابصر عن بصر [3] ؛ اي خدايي كه كاري تو را از كار ديگر بازنمي دارد و نه هيچ شنيدني تو را از شنيدن ديگر و نه ديدني از ديدني ديگر» [4] .

بنابراين منشأ اين پرسش، مقايسه نابه جاي خداوند با مخلوقي همانند انسان است. اگر شأن خداوند، اندكي شناخته شود و به درستي تصور گردد، حل اين مسأله بسيار آسان خواهد شد.