سلام فقط براي شروع و آغاز ديدار نيست؛ بلكه در فرهنگ و لغت عرب، به معناي خداحافظي نيز مي باشد. آنان زماني كه از يكديگر جدا مي شوند، مي گويند: «سلام عليكم».

درباره «سلام آخر» نماز گفته شده است: انسان در نماز، ارتباطي وثيق با خدا برقرار و با



[ صفحه 34]



ديگران قطع رابطه مي كند. اما در پايان نماز- كه بازگشت از معراج است- با خلق خدا ارتباط پيدا مي كند و در اين مرحله به مؤمنان و صالحان سلام و درود مي فرستد.

نمازگزار با «تكبيرة الاحرام» وارد نماز مي شود و چيزهايي براي او حرام مي گردد. اما سلام نماز براي اين است كه نمازگزار با آن، از نماز خارج شود. نمازگزار از ابتداي نماز تا آخر، كم كم حضورش پيش خدا، ملائكه و پيامبران زياد مي شود و «سلام» تحيت به پيامبران، مؤمنان و ملائكه اي است كه حاضر شده اند.

سلام، سلامتي بنده از آتش به وسيله نمازي است كه قبول شده و با نماز مقبول، ساير اعمال او هم پذيرفته مي شود. بنابراين پايان نماز جاي سلام، تحيت، سلامتي و شادماني است؛ نه ابتداي نماز.