آخرين مرحله نماز، سلام و درود فرستادن بر پيامبر اكرم (صلي الله عليه وآله وسلم)، بندگان صالح و همه ي نمازگزاران است.

«تكبيرة الاحرام» اجازه ي ورود به نماز و «سلام» اجازه ي خروج از آن است.

درباره ي حكمت و فلسفه ي «سلام» مي توان به موارد زير اشاره كرد:

1. احساس يگانگي و همدلي مسلمانان

نمازگزار وقتي در سلام نماز به همه مؤمنان و بندگان صالح و بر خودش سلام مي دهد، احساس مي كند كه تنها نيست و يكي از آحاد امت بزرگ اسلام است و با مردان خدا، در هر جاي زمين، احساس همبستگي مي كند.

2. امان خواستن از خدا

واژه ي سلام در ميان دو معنا مشترك است: 1. درود و تحيت و آرزوي سلامتي كامل براي مؤمنان، 2. نام مقدس خداوند.

طبق معناي نخست، مفهوم سلام هاي نماز روشن است؛ ولي براساس معناي دوم؛ اشاره



[ صفحه 28]



و كنايه از اين است كه نمازگزار به اذن پروردگار، سلامتي و امن از عذاب را براي مؤمنان تفأل مي زند.

امام صادق (ع) مي فرمايد: «معني السلام في دبر كل صلاة الامان [1] ؛ معناي سلام در آخر هر نمازي، امان است»؛ يعني، اگر نماز را در حالي كه قلبش خاضع است به جاي آورد، از بلاهاي آخرت در امان خواهد بود» [2] .

3. جلب رحمت الهي

امام علي (ع) مي فرمايد: در معناي «السلام عليكم و رحمة الله و بركاته» از خدا ترحم خواستن براي خود و همه بندگان است، كه اين خود سبب ايمن شدن از عذاب قيامت است» [3] .

4. يادآوري نام الهي

امام صادق (ع) فرموده است: «سلام، يكي از اسم هاي خدا است و اگر مي خواهي سلام نماز را به خوبي انجام داده و معنايش را ادا كني، پس بايد از خدا بترسي و دين، قلب و عقلت را سالم نگه داري و آنها را به ظلمت گناه



[ صفحه 29]



نيالايي» [4] .

5. تلقين نيكي ها و شايستگي ها

يكي از درس ها و ثمرات نماز اين است كه هر نمازگزاري، در هر شبانه روز، پنج بار به خود تلقين مي كند كه: از بندگان نيكوكار و شايسته خداوند است (السلام علينا و علي عباد الله الصالحين). كسي كه نماز مي خواند، اگر به معناي اين جمله توجه كند، وجدانش تحت تأثير قرار مي گيرد و سعي مي كند با پيام آن تلقين، مخالفت نكند و اعمال خلاف مرتكب نشود و خود را هر چه بيشتر به نيكوكاران، نزديك سازد [5] .

6. ارتباط با فرشتگان

سلام، نوعي ارتباط با فرشتگان و اظهار دوستي با آنان است. در بيان اين مطلب، روايتي نقل شده است كه از امام صادق (ع) پرسيدند: چرا در وقت سلام، نمازگزار نخست رو به طرف راست برمي گرداند، نه به چپ؟ فرمود: ملكي كه كارهاي بد را مي نويسد، در طرف چپ است. و چون نماز همه اش خوب است و



[ صفحه 30]



بدي در او نيست، به طرف راست سلام داده مي شود، نه طرف چپ». [6] .

7. پيوند دوستي و محبت با ديگران

سلام، خواستاري سلامتي، امنيت، خير و بركت و سعادت است. نمازگزار با سلام دادن، نشان مي دهد كه دوست دار و خيرخواه همه ي خوبان و نيكوكاران است و همواره آرزوي سلامتي آنان را دارد. اين مسأله باعث نزديكي قلب ها به هم و مستحكم تر شدن دوستي ها و برادري ها است.