بدون ترديد خداوند مكان ندارد؛ چون مكان داشتن نشانه نياز و محدوديت است و خداوند غني مطلق است و به هيچ چيز و هيچ كس، نيازي ندارد. خداوند، در همه جا و يا همه كس و همه چيز هست: «فَأينما تُولّوا فثَمَّ وجهُ الله» [1] ؛ «به هر جهت رو كنيد، آنجا روي به خدا است (در برابر خداوند قرار داريد».

از اين مقدمه چنين نتيجه گرفته مي شود كه «قبله» بدان معنا نيست كه خداوند در آن سمت قرار دارد. پس فلسفه قبله، رو كردن به سمت خدا نيست؛ چون خداوند جهت خاصي ندارد. «ألا إنَّه بكل شي ء محيط» [2] ؛ «او بر همه چيز احاطه دارد».

بنابراين فلسفه تغيير قبله را بايد در جاي ديگر جست و جو كرد.



[ صفحه 18]



خداوند جهت ندارد؛ ولي ما انسان ها در زندگي و حيات مادي و معنوي خود، نيازمند جهت هستيم و قبله، تعيين كننده جهت حركت مسلمانان در طول تاريخ بوده و هست. اگر فرض كنيم كه نماز بدون قبله بود، چه اتفاقي مي افتاد؟ هر كس به سمتي نماز مي خواند و همين امر موجب مي شد تا عده اي، جهتي را ترجيح بدهند و ديگران را نيز به آن دعوت كنند؛ مثلا عده اي به مشرق، برخي به مغرب، گروهي به شمال، برخي به جنوب و... اين موضوع خود عاملي براي تفرقه و نزاع و درگيري مي شد؛ حال آنكه اكنون نماز صفوف را متحد و يكپارچه مي كند. علاوه بر اين مي توان فلسفه قبله را در موارد زير دسته بندي كرد:

1. توجه به خانه ي توحيد و به نداگر يكتاپرستي حضرت ابراهيم (ع)؛

2. توجه به زادگاه و خاستگاه دعوت توحيدي پيامبر (صلي الله عليه وآله وسلم)؛

3. توجه دادن به اولين بنا و معبد روي زمين؛



[ صفحه 19]



4. وحدت بخشي به صفوف مسلمانان؛

5. ايجاد روح جامعه پذيري و الفت در بين مسلمانان و جوامع اسلامي؛

6. ايجاد هويت مستقل فرهنگي در جامعه اسلامي.