نماز جمعه به كيفيتي كه در زمان ما در جمهوري اسلامي ايران خوانده مي شود جز در زمان رسول خدا صلي الله عليه و آله و زمان خلافت اميرمؤمنان عليه السلام و زمان كوتاهي از دوران امام مجتبي عليه السلام خوانده نشده است.

نماز جمعه بايد هم نمازي باشد مانند سائر نمازها، يعني جنبه عبادتي آن قوي و سازنده باشد، و هم آگاه كننده و بيداركننده امت اسلامي.

متأسفانه نماز جمعه اي كه در محيط هاي اسلامي برگزار مي شده ويژگي دوم را نداشته و يا خيلي كم رنگ داشته است، اما نماز جمعه نظام اسلامي ايران بحمدالله اين ويژگي را در حدّ قابل قبولي دارد و مي توان اين اميد را داشت كه نماز جمعه هاي سائر ممالك اسلامي هم كم كم اين ويژگي را پيدا كند.

در زمان دولت صفويه كه تشيع در ايران ترويج شد و حكومت ها ظاهراً از روحانيت حمايت مي كردند و روحانيت هم براي پيشبرد اهداف اسلام و تشيع از كمك هاي حكومت ها استفاده مي نمودند مسأله برپايي نماز جمعه مطرح مي شود. برخي از فقهاي شيعه نظرشان اين بود كه بر پا كردن نماز جمعه در زمان غيبت امام زمان عليه السلام مانند زمان حضور امام (ع) واجب عيني است و روزهاي جمعه حتماً بايد نماز جمعه خوانده شود (البته با شرائطش).

برخي ديگر از فقها فتواشان اين بود كه در زمان غيبت امام زمان عليه السلام خواندن نماز جمعه واجب تخييري است، و مردم مي توانند نماز جمعه بخوانند، و مي توانند مانند ساير روزها نماز ظهر بخوانند.

گروه سومي از فقهاي شيعه اينطور عقيده داشتند كه جواز خواندن نماز جمعه



[ صفحه 51]



مشروط به حضور امام معصوم عليه السلام است و در زمان غيبت نمي توان نماز جمعه خواند.

و اين فتاواي گوناگون انگيزه بحث ها و مباحثات علمي و نوشتن رساله ها در تأييد هركدام از اين سه نظر شد.

اين است كه مي بينيم در قرن دهم تا دوازدهم هجري رساله هاي فراواني پيرامون نماز جمعه به زبان عرب يا فارسي نگاشته شده است.

حجة الاسلام جناب آقاي جعفريان در مقاله اي اين رساله ها را فهرست وار با توضيح محتواي هر رساله گردآوري كرده و نوشته ايشان كه در مجله نور علم قم به چاپ رسيده اساس بخش سوم اين كتاب يعني بخش كتابهاي مربوط به نماز جمعه است.

حدود صد كتاب از صد و پنجاه كتابي كه در بخش سوم ياد شده، گردآوري آقاي جعفريان و بقيه نتيجه تتبع آقاي انصاري مي باشد.

اين يادآوري لازم است كه جمله (وجوب عيني) كه دنبال نام قسمتي از رساله هاي نماز جمعه ذكر شده، بيان كننده اين است كه در آن رساله وجوب عيني نماز جمعه اثبات شده است.

و جمله (وجوب تخييري) كه دنبال نام قسمتي ديگر از رساله ها آمده، بيان كننده اين است كه در آن رساله وجوب تخييري نماز جمعه اثبات گرديده است.

و جمله (مشروط به حضور امام) بيان كننده اين است كه صاحب آن رساله عقيده اش اين بوده كه در زمان غيبت امام زمان (عج) نبايد نماز جمعه خواند و خواندن نماز جمعه از مناصب ويژه امام معصوم عليه السلام است.

و كتابهايي كه هيچ كدام از سه جمله ياد شده، دنبال نامش ذكر نگرديده محتوايش از نظر اينكه كدام يك از اين سه فتوي را اثبات مي كرده، براي ما روشن نبوده است.

در پايان اين بحث بايد عرض شود: متأسفانه كتاب جامعي راجع به نماز جمعه با زبان روز در دست نيست و جاي چنين كتابي به خصوص در جمهوري اسلامي ايران خالي است و دبيرخانه ائمه جمعه در اين رابطه بايد قدم مؤثري بردارد. ان شاءالله.



[ صفحه 52]