حجة الاسلام والمسلمين جناب آقاي قرائتي پس از عنوان كردن طرح نماز، مايل بودند كتابنامه اي پيرامون نماز تدوين شود، و انجام اين خدمت را از بنده خواستند، و حقير هم قول مساعد دادم.

اما پس از گذشت مدتي به اين نتيجه رسيدم كه گويا توفيق اين كار ارزنده را ندارم، و بايد از ديگران كمك بگيرم. از اينرو، از ثقة الاسلام شيخ ناصرالدين انصاري قمي كه سابقه اين قبيل كارها را داشتند و كتابنامه فاطمه زهرا عليها السلام، و كتابنامه موسي بن جعفر عليهما السلام را پيش از اين تدوين كرده بودند خواستم كه اين مهم را انجام دهند.

ايشان هم با كوشش و جدّيت فراوان و صدها ساعت وقت گزاري، در طول چند ماه كتابنامه اي شامل هفتصد و پنجاه كتاب پيرامون نماز به ترتيب حروف الفبا تنظيم، و نتيجه زحمات ايشان را در بخش دوم اين كتاب ملاحظه مي فرماييد.

اميد است كه از اشتباه هاي غير قابل اغماض مصون مانده باشند.

درباره اين كتابنامه يادآوري چند مطلب لازم است:

1- كتابهايي كه به غير زبان عربي و فارسي بوده در اين كتابنامه نيامده است.

2- فقط كتابهايي كه از تأليفات دانشمندان شيعه بوده، در اين كتابنامه ياد شده است.

3- فقط حدود يك چهارم كتابها را جناب آقاي انصاري از نزديك ديده، و خصوصيات آنها را بهتر و دقيقتر يادداشت نموده اند، و بقيه كتابها و رساله ها از فهرست هاي كتابخانه ها و نيز الذريعه حاج شيخ آقا بزرگ تهراني استخراج شده است. و از اينرو مثلاً فارسي يا عربي بودن تعدادي از كتابها مشخص نشده است.

4- كساني كه با اين قبيل كارها- يعني فهرست نگاري- سروكار دارند مي دانند،



[ صفحه 43]



كه نگارنده فهرست گرچه دقت كافي نمايد بازخواه و ناخواه به يك سلسله اشتباهات جزئي مانند تكرار برخي كتابها با دو عنوان، و اشتباه ضبط برخي تاريخ تولد و وفات ها و امثال آن، دچار مي شود كه عادتاً غير قابل اجتناب است، بنابراين اگر در اين كتابنامه احيانا برخي اشتباهات جزئي به چشم خورد حتماً بايد اغماض شده، و فقط با خود مؤلف در ميان گذاشته شود كه اگر تجديد چاپ شد اصلاح گردد.

5- در اين كتابنامه بناي استقصا و جمع همه كتابهاي پيرامون نماز، نبوده، زيرا اين كار مستلزم بود كه مؤلف، ده ها جلد ديگر از فهرست هاي كتابخانه هاي دنيا را بررسي نمايد و نيز مدت مديدي در كتابخانه ها و مخزن ها به ديدن و بررسي كتابهاي چاپي بپردازد. و پيشنهاد ما اين بود كه اگر هزار كتاب پيرامون نماز ياد شود كافي است كه اين كار با ضميمه كتابهاي مربوط به نماز جمعه انجام شد.

6- مقصود از اين كتابنامه نوشتن كتابنامه توصيفي، و معرفي مفصل كتابها نبوده، بلكه هدف عمده، نشان دادن اهميت نماز نزد دانشمندان، و كثرت اهتمام آنان در تأليف كتابهايي در اين زمينه بوده است از اينرو همانطور كه ملاحظه مي فرماييد در معرفي كتابها به اقل واجب اكتفا شده و بناي معرفي تفصيلي نبوده است.

7- در اين كتابنامه فقط رساله ها و كتاب ها ياد شده، و مقالات فراواني كه پيرامون اين فريضه مهم الهي به زبان هاي مختلف، و به خصوص عربي و فارسي نگاشته و منتشر شده، و خود فهرست جداگانه اي مي طلبد، در اين كتابنامه نيامده است.

8- همانطور كه ملاحظه خواهيد كرد بخش عمده اي از كتابهاي پيرامون نماز در رابطه با برخي از مسائل و جزئيات مربوط به نماز است، نه اصل نماز، مانند بحث راجع به شكّ در نماز، يا قنوت نماز، يا اذان نماز و امثال اين ها.

9- تعدادي از كتابها مانند «اثنا عشريه»، «الفيه» كه شروحي داشته است شرح ها پس از اصل كتاب بدون در نظر گرفتن ترتيب الفبائي آمده است.

10- اينجانب هشتصد و پنجاه فيش نماز و نيز صد و پنجاه فيش نماز جمعه را تقريباً با دقت خوانده و استفاده كردم. و ضمناً در مواردي كه حكّ و اصلاح جزئي و شكلي مي خواست انجام دادم، أمّا موفق به مراجعه و تطبيق منقولات با مصادر نشدم، اما با اطميناني كه به دقت آقاي انصاري دارم اميد است موارد اشتباه و لغزش آن بسيار كم و ناچيز باشد.



[ صفحه 44]