امام رضا عليه السلام در فراز بعدي سخنانش فرموده است:

«انما امر بالوضوء... مع ما فيه من ذهاب الكسل و طرد النعاس و تزكية الفؤاد للقيام بين يدي الجبار؛ [1] از طرف ديگر وضو، موجب رفع كسالت و دفع چرت مي شود و دل پاك و پاكيزه و مهيا مي گردد براي ايستادن در برابر خداوند قهار».

وضو همان طور كه اثر باطني دارد، اثر ظاهري نيز دارد و علاوه بر اين كه موجب پاكي و تميزي سر و صورت مي گردد، موجب انبساط خاطر انسان نيز مي شود و كسالت و چرت را از او دور مي كند و طراوت و شادابي معنوي و ظاهري به وي مي بخشد. به همين خاطر مستحب است كه نمازگزار با آب سرد وضو بگيرد، تا آن حالت شكفتگي و طراوت سيماي بدن، بالعيان مشاهده گردد.



[ صفحه 122]



در آخرين فراز، امام رضا عليه السلام فرموده اند:

«انما وجب علي الوجه و اليدين و الرأس و الرجلين؛ لان العبد اذا قام بين يدي الجبار فانما ينكشف من جوارحه و يظهر ما وجب فيه الوضوء و ذلك انه بوجهه يسجد و يخضع و بيده يسأل و يرغب و يتبتل و برأسه يستقبل في ركوعه و سجوده و برجليه يقوم و يقعد؛ [2] در وضو، شستن صورت و دست ها و مسح سر و پاها واجب است؛ زيرا اينها عضوهايي است كه در نماز به كار گرفته مي شوند؛ زيرا با صورتش به سجده مي رود و در برابر خداوند متعال خاضع مي شود. دست ها را به سوي خداوند برمي دارد و نيايش مي كند و حاجت هايش را طلب مي كند. با سرش خضوع و خشوع مي كند و در برابر خداوند جبار، براي ركوع خم مي شود و به هنگام سجده، پيشاني بر زمين مي سايد و با پاهايش بلند مي شود و مي نشيند و فرمان خدا را به جاي مي آورد».

درباره ي علل و اسباب دستور شستن صورت و دست ها در وضو مي توان گفت:

1- اين اعضا بيش از همه ي اعضاي بدن با مردم مواجه است و با آنها تماس نزديك دارد.

2- اين اعضا بيش از همه ي اعضاي ديگر با پليدي ها و آلودگي ها برخورد مي كند. از اين رو در معرض آلوده شدن است.



[ صفحه 123]



3- با شستن اين اعضا، به ياد آورد كه شست وشوي دل و تطهير قلب از پليدي هاي گناهان، براي او ضروري تر است كه آن جا مورد توجه و عنايت حق تعالي است و خداوند هرگز به چهره هاي مردم نگاه نمي كند؛ بلكه به دل هاي آنها توجه مي فرمايد...

4- شستن اين اعضا به هنگام اراده ي نماز، نشانه ي آن است كه براي توجه به خدا، شستن دست از دنيا و برتافتن صورت از غير خدا، لازم است و سعادت و خوشبختي، هنگامي نصيب انسان مي شود كه دست و صورتش، با پليدي هاي دنيا آلوده نباشد.

5- در وضو، نخست بايد صورت ظاهري شسته شود كه صورت ظاهري، آينه ي صورت باطني است و آثار توجه به خدا، بيش از هر عضو ديگر در صورت ظاهر مي شود. پس لازم است آن شسته شود و به دور از پليدي هاي ظاهر متوجه درگاه ربوبي شود كه آن مقدمه تطهير قلب است...

6- آن گاه بايد دست ها تا آرنج شسته شود؛ زيرا دست ها بيش از هر عضو ديگري، به سوي امور دنيوي دراز مي شود و بيش از هر عضو ديگري، با پليدي هاي ظاهري و باطني در تماس است.

7- سپس بايد سر مسح شود كه نيروي دماغي در آن جاي دارد و اراده ي نيل به مقاصد دنيوي از آن جا سرچشمه مي گيرد و اراده ي توجه به امور شهواني از آن جا نشأت مي گيرد.



[ صفحه 124]



8- آن گاه بايد پاها مسح شود كه وسيله ي حركت است و همه ي حركت ها به سوي هر مقصد دنيايي، به وسيله ي آنها انجام مي پذيرد. آنها نيز بايد مسح شود كه تغيير جهت داده به سوي خدا، حركت كنند و از ديگر مقاصد بازگردند و به سوي مقصد اعلي و مبدأ والا متوجه شوند، تا انسان از نظر ظاهر، شايستگي شروع نماز را پيدا كند و آن را نشان شايستگي دروني بداند و با دلي آرام وارد نماز شود و تلاش فراوان براي احراز سعادت، توجه به خدا و لياقت مناجات با خدا انجام دهد. [3] .

بعد از آشنايي مختصري با اسرار و فلسفه هاي وضو، تذكر اين مطلب نيز خالي از فائده نيست كه «وضو گيرنده» خود بايد شخصا به دنبال آب برود و از كسي كمك نگيرد و وضو را خودش انجام دهد و....

راغب در محاضرات گفته است: امام علي بن موسي الرضا عليه السلام با مأمون بود. هنگامي كه وقت نماز شد، خادمان آب و لگن بهر مأمون آوردند. امام عليه السلام فرمود: كاش اين كار را خود انجام مي دادي! چه خداوند تعالي فرموده است: «كسي كه آرزوي لقاي خداوند دارد بايد كار نيك انجام دهد و در عبادت پروردگار ديگري را



[ صفحه 125]



شريك خويش نگيرد». [4] .

حسن بن وشاء گويد:

«خدمت امام رضا عليه السلام رسيدم، در مقابلش آفتابه اي بود كه مي خواست وضو بگيرد. جلو رفتم تا آب بريزم، آن حضرت مانع شد و فرمود: صبر كن! عرض كردم: آقا چرا نمي گذاريد روي دست شما آب بريزم؟ آيا نمي خواهيد به ثواب برسم؟ فرمود: تو اجر مي بري ولي من گناه.

عرض كردم: براي چه؟ فرمود: مگر اين آيه را نشنيده اي كه خداوند مي فرمايد: «فمن كان يرجو لقاء ربه فليعمل عملا صالحا و لا يشرك بعبادة ربه احدا»؟ اكنون من مي خواهم براي نماز وضو بگيرم كه خودش عبادتي است و نمي خواهم كسي را در عبادت خود شريك گردانم. [5] .