در روايتي حضرت صادق (ع) تعليم فرمودند:

اللهم اجعلني أخشاك كأني أراك. [1] .

ترجمه: خدايا مرا بر خشيت خود قرار ده كه گويا ترا ببينم.

اسحاق بن عمار روايت مي كند كه امام صادق (ع) فرمود:

يا اسحق! خف الله كأنك تراه و ان كنت لا تراه فإنه يراك و إن كنت تري انه لا يراك فقد كفرت و إن كنت تعلم أنه يراك ثم



[ صفحه 111]



برزت له بالمعصية فقد جعلته من أهون الناظرين عليك. [2] .

ترجمه: اي اسحاق، به گونه اي از خداوند بترس كه گويي او را مي بيني و اگر تو او را نمي بيني پس يقينا او تو را مي بيند. و اگر گمان كني كه او تو را نمي بيند، هر آينه به او كافر شده اي؛ و اگر با اين كه معتقدي او تو را مي بيند، مع ذلك آشكارا نافرماني او را مي كني، به تحقيق خداوند را از خردترين ناظران شمرده اي.

بنابراين، بر همگان لازم است كه در تعالي نفس بكوشند تا به مقامي از شناخت و عرفان نائل آيند كه حقايق امور نزدشان آشكار شود و در رأس همه ي حقايق، خداوند را به حق اليقين ببينند.

در ادامه ي حديث امام صادق (ع) مي فرمايد: اگر كسي به اين حد از عرفان و كمال نرسيد كه خدا را ببيند، بايد حداقل قلب او باور داشته باشد كه خداوند او را مي بيند و بر او ناظر است. اگر كسي اين اعتقاد را نداشته باشد كه كافر است. اما اگر با وجود اين اعتقاد، كسي باز هم در محضر خداوند معصيت كند، به راستي كه خداوند را در مقام نظارت، كوچك و خرد شمرده است. زيرا آدمي هرگاه مطمئن باشد كه ناظري از جنس انسان مراقب رفتار او است، يقينا بسياري از گناهان را مرتكب نمي شود.

امام خميني (مدظله العالي) در اين مقام نكته ي مهمي را يادآور مي شوند و آن اين است كه خوف و خشيت از خداوند، حكم علت قابلي را براي نفس دارد. منظور اين است كه خوف از خدا در نفس، قابليت و آمادگي براي نيت صادقه را ايجاد مي كند.



[ صفحه 112]



بنابراين، هرگاه، شخص انسان در دل، خوف خدا را داشته باشد، نفس خود را از انحرافات باز مي دارد تا به حدي مي رسد كه بر اثر علو نفس زمينه براي نيت صادق آماده مي شود. پس از اين مرحله است كه نيت صادق تحقق مي يابد.

حضرت صادق (ع) ابتدا خشيت را كه علت قابلي براي ساختن نفس است، ذكر فرمودند، بعد نيت صادقه را كه علت فاعلي براي تكامل نفس است.

بنابر آن نسخه اي كه بعد از نيت صادقه، «و الخشيه» آمده، حافظ و مكمل نيت صادقه، باز هم خشيت است. و چنانچه نسخه ي اصلي «و الحسنه» باشد، معنايش اين است كه بعد از خشيت خدا و نيت صادقه است كه اعمال حسنه ارزش عالي پيدا مي كند. مضموني كه در هر دو نسخه مشترك و حائز اهميت فراوان است، اين است كه خشيت به مفهوم ترس ناشي از شناخت عظمت خداوند، موجب مي گردد موانع تقرب به خدا و حجابهاي لقاي پروردگار از ميان برداشته شود تا سالك بتواند با نيات خالص و صادق، مراحل سير الي الله را بپيمايد.