با آن همه ارزشي كه در متون اسلامي براي نيت منظور شده است چنانچه نيت، فاقد ضوابط و معيارهايي كه براي آن تعيين شده، باشد، از آن همه ارزش بي بهره خواهد بود. اين گونه نيست كه هر كس هر نيتي كه كرد و هر گونه نيت نمود، مشمول ثواب و پاداش اخروي قرار گيرد. همان طور كه نيت، ملاك و معيار عمل صالح است، خودش نيز با ضوابط و ملاكهايي تعريف شده است و لازم است آن ملاكها همواره با نيت توأم باشد تا نيت منشاء آثار سودمند و جاودانه گردد.

در مجموعه ي احاديث اسلامي اين گونه مطرح شده: انسان در نيت خود بايد سنت خداي تعالي و رسول مكرم او و ائمه ي معصومين (ع) را هدف و غايت قرار دهد و با آن مطابقت دهد و سنت را اساس و پايه ي جهت گيري تعيين كند، چون نيت بر اساس هدف سنت، جهت دهنده است. وگرنه با همه ي اهميت آن، فاقد ارزش



[ صفحه 98]



خواهد بود، و هر قدر هم در مقام عمل كوشا باشد، اجري به آن تعلق نمي گيرد.

بنابراين، بايد هدف گيري در نيت، به سوي سنت باشد، و هر نيتي كه به سنت اصابت كرد، مثاب خواهد بود. و از اين پايگاه انسان به خلوص در نيت و عمل صالح دست مي يابد. اين همان حقيقت مهمي است كه حضرت ختمي مرتبت رسول اكرم (ص) به آن اشاره فرموده اند.

در اصول كافي از حضرت صادق (ع) نقل شده كه فرمود:

قال رسول الله (ص): لا قول الا بعمل [1] و لا قول و لا عمل الا بنية و لا قول و لا عمل و لا نية الا باصابة السنه. [2] .

ترجمه: رسول اكرم (ص) فرمود: چنين است كه گفتار راست نگردد مگر به عمل، و عمل قدر نيابد مگر به نيت، و گفتار و عمل و نيت به صحت موصوف نگردد، مگر به مطابقت و هماهنگي با سنت.

بنابراين، آيه كريمه ي «ليبلوكم أيكم احسن عملا» به اين صورت معنا مي شود كه: تا خداوند بيازمايد شما را كه كدامتان در عمل، بيشتر به سنت رسول خدا (ص) پايبند بوده ايد!

«اصابه» از واژه ي صوب اشتقاق يافته و «صوب» به معناي مطابقت و هدفگيري است. اصابه به سنت به معناي آن است كه هدفگيري در نيات و اعمال مطابق با سنت باشد.



[ صفحه 99]



«سنت»، اعم از قول، فعل و تقرير [3] معصوم (ع) است. (البته در باب سنت و اقسام آن بحثهاي گسترده اي است كه در جاي خود بحث شده، ولي درباره ي فعل و تقرير معصوم (ع) و سيره ي آنان بحثهاي وسيعتري لازم است.)

اميرالمؤمنين علي (ع) درباره ي سنت وانواع آن مي فرمايد:

السنة سنتان: سنة في الفريضه: أخذها هداية، و تركها ضلاله، و سنة من غير الفريضه: الأخذ بها فضيلة، و تركها الي غير خطيئة. [4] .

ترجمه: سنت دو گونه است: سنتي در واجبات مي باشد، كه انجام آن هدايت و ترك آن ضلالت و گمراهي است، و سنتي در غير واجبات است، كه بجا آوردن آن فضيلت و برتري است و در ترك و وانهادن آن گناهي نيست.

تذكر اين نكته لازم است كه روايات سنت، شامل اين مورد از بحث هم هست، مثلا افضل اعمال نزد خداوند عمل به سنت است، يا حق فقاهت عمل به سنت است، يا هدايت در عمل به سنت است، و مشابه اين عنوانها. البته براي اختصار به همين مقدار اكتفا مي شود.

پس، اصابه ي سنت در نيت، توجه به هدف سنت و هماهنگ كردن نيت با آن است و آن معياري است براي سنجش نيات واعمال انسان.



[ صفحه 100]