اساس پيشرفت و رمز تداوم حيات انسان در جهت خير يا شر، در نيات او نهفته است. چون نيت است كه ذات انسان را شكل داده، حيات دنيوي و اخروي انسان را تعيين مي كند. اگر انسان، بدوا نيتش خير و صحيح بود و بر طبق آن عمل كرد، همين امر خود منشاء

[ صفحه 93]

اعمال صالح بعدي مي شود. لكن اگر از ابتدا نيت شر در انسان پيدا شد، و بر وفق آن عمل كرد، اين امر او را براي انجام اعمال شر بعدي آماده مي كند، و در نهايت، او را به ذاتي شقي و خبيث مبدل مي سازد.

ثم كان عاقبة الذين اساء والسوءي ان كذبوا بايات الله.... [1] .

ترجمه: سپس، فرجام كساني كه كارهاي بد انجام مي دهند، اين است كه آيات الهي را تكذيب مي كنند.

و در نتيجه كارهاي بد براي آنان عملي ساده و عادي تلقي مي گردد، و بلكه نيات بد و تصميم و عزم بر كار شر امري عادي و ساده و به شكل عادت براي انسان مي شود، و بر اين اساس زمينه ي تكذيب آيات الهي هم فراهم مي گردد.

حضرت اميرالمؤمنان علي (ع)، نيز تلويحا در يكي از سخنان حكمت آميز و تربيتي خود به اين حقيقت اشاره مي فرمايند:

بادروا اولادكم بالحديث قبل ان يسبقكم اليهم المرجئه.

ترجمه: فرزندان خود را با احاديث و سخنان حكمت آميز آشنا سازيد قبل آنكه مرجئه [2] (گمراهان و منحرفان) از شما سبقت گرفته، اذهان كودكان شما را با افكار باطل (كه منشاء اعمال شر مي شود) آكنده سازند.

چون مرجئه معتقد به تأخير عذاب الهي بودند، و همين معنا،

[ صفحه 94]

انگيزه ي انجام عمل بد، و بي اعتنايي به شرور در مقام عمل را فراهم مي آورد.

[1] سوره ي روم، آيه ي 10.

[2] «مرجئه» گروهي از مسلمانان بودند كه معتقد بودند: تنها كسي كه ايمان آورد، او را كفايت مي كند و هيچ گونه معصيتي به او ضرر نمي رساند. ابن اثير در كتاب «نهاية» مي نويسد: و هم فرقة من فرق الأسلام يعتقدون انه لا يضر مع الايمان معصية، كما انه لا ينفع مع الكفر طاعة، سموا مرجئة لاعتقادهم أن الله أرجاء تعذيبهم علي المعاصي، أي أخره عنهم... نهاية، ماده ي رجا، ج 2، ص 206.

«مرجئه» از ماده ي ارجاء به معني تأخير است، چون آنها معتقد بودند كه خداوند عذاب اهل ايمان را كه (در مقام عمل) معصيت و نافرماني كرده اند به تأخير مي اندازد.