همان گونه كه پيشتر بيان شد معيار سنجش افراد، نيات آنان است. اگر چه در اين دنيا ارزيابي انسانها بر اساس نيات آنها به سادگي ممكن نيست، اما انجام آن در عالم ديگر ميسر است. از آنجا كه نيت منشاء اصلي عمل، و عمل سازنده ي ذات و باطن انسان است، لذا متعلق ثواب الهي همان نيت است. و چون نيت (البته نيت صادق) نيز در اصلاح نفس مؤثر است، حتي اگر انسان موفق بر عمل هم نشود، گاهي (از روي تفضل الهي) مستحق تعلق پاداش خواهد بود.

در كتاب وسايل الشيعه، ابواب مقدمه ي عبادات، باب ششم تحت عنوان «نيت و عزم بر كار خير»، چنين نقل شده است:

ان العبد المؤمن الفقير ليقول: يا رب ارزقني حتي افعل كذا و كذا من البر و وجوه الخير فإذا علم الله ذلك منه بصدق النية كتب الله من الأجر مثل ما يكتب له لو عمل.

ترجمه: به درستي كه بنده ي مؤمن هر آينه بگويد: پروردگارا! به من روزي بده تا فلان عمل نيك و كارهاي خير را انجام دهم. اگر اين تقاضا را خداوند از وي به صدق نيت، مشاهده كند، همانند اجري را كه در صورت بجا آوردن به او اختصاص مي داد، برايش ثبت مي كند.

بنابراين، نيت صادق، كه حاكي از صدق و صفاي صاحب آن



[ صفحه 88]



بوده و از اعماق وجودش برخاسته است، متعلق ثواب قرار مي گيرد. اين نيت صادق است كه اين چنين اثر شاياني در سازندگي نفس انسان دارد، لذا خداوند از سر فضل و كرامت پاداش عمل را به آن اختصاص مي دهد.

حديث ديگري در اين زمينه، از كتاب «علل الشرايع» نقل مي شود:

قال ابوعبدالله عليه السلام: ان العبد لينوي من نهاره ان يصلي بالليل فتغلبه عينه، فينوم، فيثبت الله له صلاته، و يكتب نفسه تسبيحا، و يجعل نومه صدقة.

ترجمه: حضرت امام صادق (ع) فرمودند: همانا بنده هنگام روز نيت مي كند كه نماز شب بجا آورد، پس خواب بر او غالب مي شود و مي خوابد. پس خداوند (ثواب آن را) براي او ثبت مي كند. و نَفَس او را تسبيح مي نويسد و خواب او را صدقه قرار مي دهد.

عن ابي الحسن الرضا (ع)، قال: اذا كان يوم القيامة اوقف المؤمن بين يديه فيكون هو الذي يتولي فيعرض عليه عمله فينظر في صحيفته فاول ما يري سيأته فيتغير لذلك لونه و ترتعد فرايصه و تفزع نفسه ثم يري حسناته فتقر عينه و تسر نفسه و تفرح روحه ثم ينظر الي ما اعطاه الله من الثواب فيشد فرحه ثم يقول الله عزوجل للملائكه: هلموا بالصحف التي فيها الأعمال التي لم يعملوها، قال: فيقرئها فيقولون: و عزتك انا لنعلم انا لم نعمل منها شيئا فيقول: صدقتم نويتموها فكتبناها لكم ثم يثابون عليها.

ترجمه: امام رضا (ع) فرمودند:

هنگامي كه روز قيامت فرا رسد، مؤمن در جاي خود متوقف مي شود و آن كس كه عهده دار حسنات اوست، نامه ي عملش را به وي ارائه مي دهد،



[ صفحه 89]



پس در صحيفه ي عمل خود مي نگرد، نخست بديهاي خود را مي بيند، و به واسطه ي آن رنگ او تغيير مي كند، و اندامش به لرزه درمي آيد، و ناله سر مي دهد. سپس نيكيهايش را مي بيند، پس ديدگانش روشن مي شود، و دلش مسرور و روحش خوشحال مي گردد. سپس به پاداشهايي كه خداوند به او عطا كرده مي نگرد، پس شاديش دوچندان مي شود. سپس خداي عزوجل به فرشتگانش ندا مي دهد: صحائف اعمالي را كه انجام نداده اند، پيش آوريد. حضرت فرمودند: پس آن صحائف را مي خوانند و مؤمنان مي گويند: قسم به عزتت كه ما مي دانيم از اين اعمال هيچ يك را انجام نداده ايم و خداوند مي فرمايد: آري راست مي گوييد: نيت انجام آن را داشتيد، پس ما براي شما ثبت كرديم؛ سپس به خاطر آن به آنان پاداش داده مي شود.