راه خلوص در نيت بازتر است تا در عمل. اين مطلبي است كه در روايات نيز به آن اشاره شده است. البته اين امر براي انساني كه به مقام صدق نيت رسيده باشد، نه براي كسي كه در ابتداي راه باشد. زيرا شخصي كه به درجه ي خلوص نيت رسيده به هيچ وجه ريا در نيتش راه ندارد، ممكن است در عمل و هنگام پياده كردن آن نيت صادق و خالص، يك نحو رياي ضعيفي در عمل برايش پيدا شود و اين امر بعيدي نيست. منتها اگر واقعا به حد خلوص نيت رسيده باشد،



[ صفحه 86]



خداوند كريم، تفضل مي فرمايد و به خاطر نيت صادقش اين رياي ضعيف در عمل را بر او مي بخشايد.

اين مطلب، مضمون روايتي از حضرت صادق (ع) است كه نقل خواهيم كرد:

... عن زيد الشحام قال: قلت لأبي عبدالله (ع) اني سمعتك تقول: نية المؤمن خير من عمله فكيف تكون النية خيرا من العمل؟

قال: لأن العمل ربما كان رياء للمخلوقين، و النية خالصة لرب العالمين، فيعطي عزوجل علي النية ما لا يعطي علي العمل.

با اين بيان كاملا روشن مي شود كه هيچ گونه تعارضي بين روايت مورد بحث و آن دسته از احاديثي كه دال بر بطلان عمل به ريا مي باشند، نيست. زيرا آن روايات، حكم بر بطلان عملي مي دهند كه بر اساس نيت ريايي صادر شود، و اين روايت مي فرمايد: چه بسا كه يك نحو رياي ضعيف در آن پيدا شود، به شرطي كه از نيت خالص نشأت گرفته باشد، مي تواند از باب فضل و كرم خداوند، مورد گذشت و عفو و بخشش او واقع شود.

با توجه به اين بيان مطلبي را كه بعضي گفته اند كه نبودن ريا، شرط قبولي عمل است، نه آنكه شرط صحت باشد، روشن مي شود، و ممكن است بر اين اساس كلام مرحوم سيد مرتضي (ره) در كتاب «انتصار» كه در ضمن مبحث وضو به آن اشاره كرده، قابل تفسير باشد (البته از كلام ايشان چنين برداشت كرده اند كه نبودن ريا را شرط قبولي عمل مي داند.)

اما بايد دانست كه اولا كلام وي دلالت مستقيمي بر اين مطلب ندارد، و ممكن است به عنوان مثال آورده باشد، ثانيا با بيان



[ صفحه 87]



اين حديث و مشابه آن قابل تفسير باشد، ثالثا به عنوان ضميمه ي نيت آن هم با چنين فرض مذكوري ذكر كرده باشد. تفصيل آن در ضمن احاديث ريا ذكر شده و بيان نموديم.