اولين و بهترين نشان فضيلت نماز جماعت اين است كه خداي تعالي، در سه موضع از قرآن صريحاً به آن امر فرموده است:

1- در سوره ي بقره فرمود:

يا بني اسرائيل!... و امنوا بما أنزلت... و اركعوا مع الراكعين. [1] .

اي پسران اسرائيل!... به آن چه فروفرستاديم، ايمان آوريد... و با ركوع كنندگان ركوع كنيد.

اين آيات كريمه، يهود را به قبول قرآن و اجراي برنامه هاي آن مي خواند و اشاره مي كند به اين كه از مهم ترين برنامه هاي اسلام، خواندن نماز به صورت گروهي و



[ صفحه 209]



دسته جمعي است و نماز جماعت، جزء متن اسلام است نه امري زايد و حاشيه اي.

گفته اند: استفاده از كلمات «ركوع» و «راكعين» به جاي «صلوة» و «مصلين» به آن سبب است كه ركوع، در نماز يهود نبوده است و از ويژگي هاي نماز مسلمانان است و مفهم اين معني است كه يهود در صورت قبول قرآن بايد به آيين مسلماني در كنار ديگر نمازگزاران مسلمان به جماعت نماز بگزارند.

هم چنين استفاده از كلمه ي «ركوع» ما را به اين حقيقت رهبري مي كند كه ملاك رسيدن به جماعت، «ركوع» است و اگر كسي نتواند خود را در ركوع به امام رساند، آن ركعت از نماز جماعت را از دست مي دهد و از فضيلت آن محروم مي ماند. [2] .

موضع دوم در سوره ي سوم است كه خطاب به مريم (عليهاالسلام)، مي گويد:

و اركعي مع الراكعين. [3] .

با ركوع كنندگان ركوع بجاي آور.

علماي شيعه فرماني را كه در اين دو آيه است، نسبت به نمازهاي جمعه و عيدين (با وجود شرايط)، امر وجوبي دانسته اند و در ساير موارد، حمل بر استحباب مؤكد كرده اند؛ ضمناً آيه ي سوره ي آل عمران كه خطاب به حضرت مريم است، دلالت بر استحباب شركت زنان در نماز جماعت دارد.

موضع سوم در سوره ي اعراف است. مي فرمايد:

قل امر ربي بالقسط. و اقيموا وجوهكم عند كل مسجد. [4] .

بگو هر آيينه پروردگارم به رعايت انصاف و عدل فرمان داد و فرمود:

روي هايتان را نزد هر مسجدي راست داريد.

شيخ طبرسي در مجمع البيان مي گويد: معناي آن اين است كه به هنگام هر نماز، آهنگ رفتن به مسجد كنيد. و اين در نزد بيشتر علما، امر استحبابي به شركت در نماز جماعت است و در نزد كمتر آنان امر وجوبي است. [5] .



[ صفحه 210]



از امام باقر (عليه السلام) پرسيدند: آيا نماز جماعت، واجب است؟ فرمود:

الصلاة فريضة و ليس الجماعة في الصلوات بمفروض و لكنها سنة و من تركها رغبة عنها و عن جماعة المؤمنين لغير عذر و لا علة فلا صلاة له. [6] .

نماز، واجب است اما گردهمايي در نمازها، واجب شده نيست ليكن سنت است و كسي كه نماز جماعت را بدون بهانه و يا بيماري و يا از روي بي ميلي نسبت به آن و گروه مؤمنان رها سازد، نمازش پذيرفته نمي شود.

شيخ عطار چنين پند مي دهد: [7] .



تو گر در جمع باشي، جمع گردي

تو باشي شمع او را شمع گردي



ميان خلق باش و با خدا باش

چو جان با تن نشين، و زتن جدا باش



مكن ترك جماعت وان جمعه

بري شو از ريا و ذوق سمعه



برون مي رو ولي از خلق مگريز

به صورت با كسي اندر مياميز



از زريق، از امام صادق (عليه السلام) روايت شده است: به اميرمؤمنان خبر رسيد كه مردمي در نماز جماعت حاضر نمي شوند. آن حضرت سخنراني كردند و فرمودند: «گروهي هستند كه در مساجد ما با ما حاضر نمي شوند! پس با ما نخورند، نياشامند، رايزني و وصلت نكنند، و از غنائم ما چيزي نگيرند يا اين كه با ما در نماز جماعت ما حاضر شوند.» [8] و مسلمانان از خوردن، نوشيدن و وصلت كردن با آنان خودداري كردند تا در نماز جماعت حاضر شدند.

هم چنين از زريق روايت شده است كه گفت: از امام صادق (عليه السلام) شنيدم كه فرمود: (نماز مرد كه در منزلش به جماعت خواند، برابر با بيست و چهار نماز است. نمازي كه در مسجد به جماعت خواند، برابر با چهل و هشت نماز است و يك ركعت نماز كه در مسجدالحرام خوانده شود، برابر با هزار ركعت است كه در مساجد ديگر خوانند. نمازي كه در مسجد به تنهايي خوانده شود، برابر با بيست و چهار نماز است و نمازي كه در منزلت به



[ صفحه 211]



تنهايي بخواني، غبار پراكنده در فضاست كه چيزي از آن به سوي خدا بالا نمي رود و كسي كه به منظور روي تابيدن از مسجد در خانه اش به جماعت نماز خواند، نماز وي و كساني كه با او نماز گزارند، نماز شمرده نمي شود مگر سببش، علتي باشد كه از رفتن به مسجد باز دارد.) [9] .

از ابي هريره و عبدالله بن عباس نقل شده است كه گفته اند: رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمودند:

من مشي الي مسجد من مساجد الله، عزوجل، فله بكل خطوة يخطوها حتي يرجع الي منزله عشر حسنات و محي عنه عشر سيئات و يرفع له عشر درجات. [10] .

آن كه به سوي مسجدي از مساجد خداي عزوجل، رود، برايش به هر گامي كه برمي دارد تا آن گاه كه به منزلش بازآيد، ده نيكويي است و ده گناه از او محو مي شود و مقامش ده درجه بالا مي رود.

و از اميرمؤمنان (عليه السلام) در فضيلت نماز صبح روايت شده است كه فرمود: من صلي الفجر في جماعة رفعت صلاته في صلاة الأبرار و كتب يؤمئذ في وفد المتقين. [11] .

آن كه بامدادان به جماعت نماز بگزارد، نمازش با نماز ابرار بالا رود و نامش آن روز در گروه متقين نوشته شود.

امام صادق (عليه السلام) از رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) روايت كرده اند كه فرمودند:

من صلي الغداة و العشاء الاخرة في جماعة فهو في ذمة الله فمن ظلمه فأنما ظلم الله و من حقره فأنما يحقر الله. [12] .

كسي كه نماز بامداد و خفتن را به جماعت بخواند، در پناه و زينهار خداوند است و كسي كه به آن ستم روا دارد، به خدا ستم كرده است و آن كه كوچكش بشمارد و توهين به آن روا دارد، به خدا اهانت كرده است و او را كوچك



[ صفحه 212]



شمرده است.

آن حضرت از اميرمؤمنان (عليه السلام) نيز روايت كرده اند كه فرمود:

مروة الحضر قراءة القران و مجالسة العلماء و النظر في الفقه و المحافظة علي الصلاة في الجماعات. [13] .

جوانمردي و انصاف، در حضر، خواندن قرآن، همنشيني با دانشمندان، در نگريستن به تكاليف شرعي و نگاهباني نماز در جماعت است.

و ابي سعيد خدري از رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) روايت كرده است كه فرمودند:

صلاة الجماعة أفضل من صلاة الفرد بخمس و عشرين درجة. [14] .

نماز جماعت به بيست و پنج درجه از نماز فرادا برتر است.

و امام صادق (عليه السلام) فرمود:

الصلاة في جماعة افضل من صلاة الفذ بأربع و عشرين صلاة. [15] .

نمازي كه به جماعت خوانند، فضيلتش بيش از بيست و چهار نماز است كه فرادا خوانند.

هم چنين از رئيس مذهب شيعه روايت شده است كه:

فضل صلاة الرجل في جماعة علي صلاة الرجل وحده خمس و عشرون درجة في الجنة. [16] .

برتري نماز مرد در جماعت بر نمازي كه تنها خواند، بيست و پنج درجه است در بهشت.

آن حضرت از رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) روايت كرده اند كه فرمودند:

كسي كه نماز به جماعت خواند، هر فعل خيري را به او گمان ببريد و گواهيش را قبول كنيد.

و از رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) روايت شده است كه فرمودند:

... و اما الجماعة فأن صفوف امتي في الأرض كصفوف الملائكة في السماء و



[ صفحه 213]



الركعة في جماعة اربعة و عشرون ركعة كل ركعة أحب الي الله، عزوجل، من عبادة اربعين سنة و أما يوم القيامة يجمع الله فيه الأولين و الاخرين للحساب فما من مؤمن مشي الي الجماعة الا خفف الله عليه، عزوجل، اهوال يوم القيامة ثم يأمر به الي الجنة. [17] .

و اما نماز جماعت؛ به راستي كه صف هاي نماز امت من در زمين؛ مانند صف هاي فرشتگان آسماني است و يك ركعت كه در جماعت خوانده شود، با بيست و چهار ركعت نماز هم ارزش است و هر ركعت آن در نزد خداي عزوجل، محبوب تر از چهل سال پرستش است. اما در روز رستاخيز، خداوند، اولين و آخرين را براي حسابرسي اعمال گرد آورد. پس هيچ مؤمني نيست كه به سوي جماعت گام بردارد مگر آن كه خداي عزوجل، از هراسناكي روز قيامت بر او مي كاهد و آن گاه، فرمان مي دهد كه او را روانه ي مينو سازند.

هم چنين از آن حضرت روايت شده است كه:

ان الله يستحيي من عبده اذا صلي في جماعة ثم سأله حاجةً أن ينصرف حتي يقضيها. [18] .

خدا را شرم مي آيد از اين كه بنده اش به جماعت نماز بگزارد و پس از نماز نيازي را از او بخواهد مگر آن كه پيش از بازگشت از نماز، نيازش را برآورده كند.

و در خبر است كه امام رضا (عليه السلام) فرمود:

فضل الجماعة علي الفرد بكل ركعة ألفا ركعة و لا تصلي خلف فاجر و لا تقتدي الا بأهل الولاية. [19] .

هر ركعت نماز جماعت بر دو هزار ركعت نماز فرادا برتري دارد اما پشت سر هيچ تبهكاري نماز مگزار و جز به اهل ولايت اقتدا مكن.

مردي به امام صادق (عليه السلام) عرض كرد: مسجدي بر در خانه ام هست. كدام يك



[ صفحه 214]



از اين دو كار برتر است؟: در منزلم نماز بخوانم و آن را دراز گزارم يا با مسجديان و در پس امام نماز كنم؟ آن حضرت به وي نوشت:

صل بهم و احسن الصلاة و لا تثقل. [20] .

با آنان نماز بگزار و نماز نيكو كن و گران و دراز مكن.

پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمودند:

من لزم جماعة المسلمين حرمت عليهم غيبته و ثبتت عدالته. [21] .

كسي كه بر نماز جماعت، مداومت ورزد، غيبتش بر مسلمانان حرام است و عدالتش ثابت شده است.

و فرمودند:

لا صلاة لمن لا يصلي في المسجد مع المسلمين الا من علة و لا غيبة لمن صلي في بيته و رغب عن جماعتنا و من رغب عن جماعة المسلمين سقطت عدالته و وجب هجرانه. [22] .

كسي كه بدون عذر موجهي در مسجد و با مسلمانان نماز نخواند، نماز وي كامل نيست و آن كه در منزلش نماز مي خواند و از نماز جماعت مسلمانان روي مي تابد، عدالتش ساقط مي شود، دوري از او واجب است. و از امام صادق (عليه السلام) روايت شده است:

من صلي في بيته جماعة رغبة عن المساجد فلا صلاة له و لمن صلي معه الا من علة تمنع من المسجد. [23] .

هر كه از روي بي ميلي به مساجد، در خانه اش نماز جماعت كند، براي او نمازي نخواهد بود حتي براي كسي كه با او نماز خوانده است مگر آن كه حقيقتاً علتي مانع از حضورش در مسجد شده باشد.

و از آن حضرت گزارش شده است كه فرمود:



[ صفحه 215]



اشترط رسول الله علي جيران المسجد شهود الصلوة. [24] .

فرستاده ي خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) حضور در نماز جماعت را بر همسايگان مسجد شرط كرد.

جاي آن دارد كه امروز نيز شرط همسايگي مسجد را شركت در نماز جماعت آن قرار دهند.

و امام باقر (عليه السلام) فرمود:

لا صلاة لمن لا يشهد الصلاة من جيران المسجد الا مريض او مشغول. [25] .

كسي كه همسايه ي مسجد است و به نماز جماعت حاضر نمي شود، نماز وي كامل نيست. مگر بيمار باشد يا عذر موجه ديگري داشته باشد.

و باز پيغمبر اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) در ضرورت نماز جماعت فرموده اند:

الصلاة جماعة و لو علي رأس زج اذا سئلت عمن لا يشهد الجماعة فقل لا اعرفه. [26] .

نماز بايد به جماعت برگزار شود؛ هر چند بر نوك تيز پيكان باشد. هر گاه در مورد كسي كه در نماز جماعت حاضر نمي شود، سوال شود، بگو: او را نمي شناسم.

روايت شده است كه عبدالله بن مسعود (رحمه الله)، روزي به تكبيرةالاحرام نماز جماعت نرسيد و براي جبران فوت ثواب آن يك بنده آزاد كرد، به محضر رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) رفت و عرض كرد: يا رسول الله! من به تكبير اول نماز جماعت نرسيدم و براي جبران آن يك بنده آزاد كردم. آيا با اين كار ثواب فوت شده را درك خواهم كرد؟ فرمود: «خير». ابن مسعود گفت: «يك بنده ي ديگر آزاد خواهم كرد. آيا به ثواب از دست رفته خواهم رسيد؟» فرمود:

لا. ياابن مسعود! و لو انفقت ما في الارض جميعاً لم تكن مدرك فضلها. [27] .

خير. اي ابن مسعود! اگر آن چه را در زمين است در راه خدا خرج كني، ثواب از



[ صفحه 216]



دست رفته ي تكبير افتتاح نماز جماعت را درك نخواهي كرد.

و از رسول اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) است كه:

من حافظ علي الصف الأول و التكبيرة الأولي لا يؤذي مسلماً أعطاه الله من الاجر ما يعطي المؤذنون في الدنيا و الاخرة. [28] .

كسي كه بر صف اول و تكبير اول محافظت نمايد و مسلماني را اذيت نكند، خداوند به او پاداشي معادل پاداش مؤذنان، در دنيا و آخرت، مي بخشد.

و امام صادق (عليه السلام) از پدرانش روايت كرده است كه پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) در وصيت خود به امام علي (عليه السلام) فرمودند:

ثلاث درجات: منها المشي بالليل و النهار الي الجماعات. [29] .

سه چيز موجب درجه و تقرب به خداست؛ يكي از آن سه چيز قدم برداشتن در روز و شب به سوي نمازهاي جماعت است.

و از همان حضرت روايت شده است كه:

اذا كان العبد خلف الأمام كتب الله له مأة الف الف و عشرين درجة. [30] .

هر گاه بنده ي خدا پشت سر امام عادل به نماز ايستد، خداوند برايش ثواب صد ميليون حسنه و بيست درجه منظور فرمايد.

رسول اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) كناره گيري از جماعت هاي اسلامي را منع كردند و فرمودند:

ان الشيطان ذئب الأنسان كذئب الغنم يأخذ الشاة القاصية و الناحية فأياكم و الشعاب و عليكم بالجماعة و العامة و المسجد. [31] .

شيطان، گرگ انسان است؛ همانند گرگ گوسفندان كه هميشه ميش هاي دورافتاده و كناره گير را مي گيرد. پس از دسته بندي ها و گروه گرايي ها بپرهيزيد و بر شما باد كه در نماز جماعت و جماعت هاي عمومي اسلامي و مساجد حاضر شويد.



[ صفحه 217]