آگاهي دقيق از اوقات نماز، اقامه آن در اول وقت و اهميت شركت مردم و دولتمردان و فرمانروايان در نماز جماعت به گونه اي است كه اميرمؤمنان، علي (عليه السلام) در يك بخشنامه ي حكومتي به استانداران خود مي نويسند:

... اما بعد فصلوا بالناس الظهر حين تفي ء الشمس مثل مربض العنز و صلوا بهم العصر و الشمس بيضاء حية في عضو من النهار حين يسار فيها فرسخان و صلوا بهم المغرب حين يفطر الصائم و يدفع الحاج الي مني و صلوا بهم



[ صفحه 164]



العشاء حين يتواري الشفق الي ثلث الليل و صلوا بهم الغداة و الرجل يعرف وجه صاحبه و صلوا بهم صلاة اضعفهم و لا تكونوا فتانين. [1] .

پس از ستايش خداي تعالي، و درود بر حضرت مصطفي؛ نماز نيمروز را هنگامي با مردم بگزاريد كه خورشيد از ميانه ي آسمان به سوي باختران باز آيد و سايه ي آن به اندازه ي ديوار آغل بز شود و نماز ديگر را وقتي كه آفتاب هنوز سپيد و نمودار است و پژمرده نگشته است؛ در پاره اي از روز كه در فاصله ي آن تا غروب بتوان دو فرسنگ راه را طي كرد و نماز شام را هنگامي كه روزه دار، افطار مي كند و حج گزار، از عرفات، روانه ي منا گردد و نماز خفتن را آن گاه كه سرخي باختر ناپديد شود تا گذشتن يك سوم شب و نماز بام را زماني كه فرد روي رفيق خود بشناسد و نماز را با آنان در حد توان ناتوانشان بگزاريد موجب كناره گرفتنشان از نماز و افتادنشان در فتنه و فساد نباشيد.

بر اساس روايتي كه در امالي شيخ طوسي آمده است، آن حضرت، نامه اي به محمد بن ابي بكر نوشتند و در آن اوقات نماز را براي وي مشخص كردند و او را از به تأخير انداختن و تباه كردن نماز برحذر داشتند. فرمودند:

ارتقب وقت الصلاة فصلها لوقتها و لا تعجل بها قبله لفراغ و لا تؤخرها عنه لشغل فأن رجلا سأل رسول الله (صلي الله عليه و آله و سلم) عن اوقات الصلوة. فقال رسول الله (صلي الله عليه و آله و سلم): أتاني جبرئيل (عليه السلام) وقت الصلوة حين زالت الشمس فكانت علي حاجبه الأيمن ثم أتاني وقت العصر فكان ظل كل شي ء مثله ثم صلي المغرب حين غربت الشمس ثم صلي العشاء الاخرة حين غاب الشفق ثم صلي الصبح فأغلس بها و النجوم مشتبكة فصل لهذه الأوقات و ألزم السنة المعروفة و الطريق الواضح ثم انظر ركوعك و سجودك فأن رسول الله (صلي الله عليه و آله و سلم) كان اتم الناس صلاة و أخفهم عملاً فيها و اعلم أن كل شي ء من عملك تبع لصلاتك فمن ضيع الصلاة فأنه لغيرها اضيع. [2] .



[ صفحه 165]



مراقب اوقات نماز باش.، آن را به وقتش بگزار، به خاطر بيكاري آن را پيش از فرارسيدن وقت آن مخوان و زمان آن را به پيش مينداز و به واپس نيز ميفكن. مردي درباره ي اوقات نماز از رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) پرسيد. آن بزرگوار در پاسخش فرمودند: جبرئيل، وقت نماز، به نزد من آمد. هنگام زوال خورشيد كه زاويه ي تابش آن بر ابروي راست وي بود. سپس هنگام عصر بر من وارد شد و در اين هنگام سايه ي هر چيزي به اندازه ي خودش بود. سپس نماز شام گزارد. زماني كه خورشيد در باختران فروشده بود. آن گاه نماز عشا را كه آخرين نماز يوميه است، هنگامي بجاي آورد كه سرخي سمت باختر، پنهان شده بود و بعد نماز بام گزارد و در تاريكي آخر شب سير كرد در حالي كه هنوز ستارگان، درهم و انبوه بودند. پس در اين اوقات، نماز بگزار و آن را كه روش پسنديده و راه روشن است، پايدار و ثابت دار و ترك مكن. آن گاه به ركوع و سجودت نگاه كن كه رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) كامل ترين مردم در نماز بود و سبك ترين آنان از حيث عمل در نماز و بدان كه هر چيزي از كارهايت تابعي از نماز توست پس هر كه نماز را تباه كند، براي كارهاي ديگر تبهكارتر است.

شيخ فريدالدين عطار گويد: [3] .



چنين گفت آن جوانمرد پگه خيز

كه پيش از صبحدم در طاعت آويز



به هر طاعت كه فرمودند، پاي آر

نماز چاشت آنگاهي بجاي آر



چو اين كردي، ز فرمان بيش كردي

نكو كردي، تو آن خويش كردي



برخي به موجب اين گونه روايات معتقد شده اند به اين كه نماز عصر را فقط بايد به هنگام عصر به جاي آورد ولي علماي بزرگ شيعه با توجه به مجموعه ي رواياتي كه در اين زمينه وجود دارد، گزاردن نماز عصر را پس از نماز ظهر، مجاز دانسته اند. در كتب فقهي براي تعيين وقت نمازهاي ديگر نيز بحث هاي زيادي هست و براي عمل به اين مهم بايد به رساله هاي عمليه ي مراجع رجوع شود.



[ صفحه 166]