اگر دين، به انساني مانند شود كه داراي اندام هاي دروني و بيروني است، بايد نماز در پيكر آن به منزله ي چهره در جسم به حساب آيد.

سر، شريفترين عضو انسان است و شريفترين عضو سر، صورت است كه اندام هاي ظريف و حساسي؛ مانند چشم، گوش، بيني، دهان، دندان و زبان را در برگرفته است.

هم چنان كه صورت، منظر انسان است و زيبايي شخص، به حسن منظرش بستگي دارد، نماز نيز منظر دين است و زيبايي دين، به حسن نماز بستگي دارد؛ هم چنان كه صورت، در مجموعه ي اندام ها داراي جلوه ي خاص و اهميت و برتري است، نماز نيز در ميان عبادت ها، داراي اهميت، جلوه و شرافت ويژه اي است.

وقتي مي خواهند پيكر يك انسان را از لحاظ سلامت اعضا و زيبايي و گيرايي، بررسي كنند، نخست به چهره اش مي نگرند. چهره، آيينه ي تمام نماي تن است. سلامت و بيماري جگرهاي سفيد و سياه و دستگاه هاي گردش خون و گوارش را از آن مي توان فهميد؛ هم چنان كه با توجه به آن، به شادي و اندوه و شهوت و خشم شخص، مي توان پي برد. چهره، در جاذبه و دافعه ي شخص، اثر دارد. باز بودن و در هم بودن آن، هر كدام اثر خاصي بر همنشين و بيننده ي او دارد مردم با ديدن چهره ي شخص، يا به او مي گرايند، يا از او فاصله مي گيرند. چهره، مي تواند اسرار درون و اعتقادات و حتي كنش هاي شخص را براي كساني كه چهره شناسند، نمايان سازد.



[ صفحه 128]



گفته اند: «رنگ رخساره گواهي دهد از سر ضمير».

قرآن مي فرمايد:

تعرف في وجوه الذين كفروا المنكر. [1] .

هنگامي كه آيات روشن ما بر مردم خوانده مي شود، كردار ناپسند و رفتاري را كه خلاف رضاي خداي تعالي، است در چهره هاي كساني كه كفر مي ورزند، مي خواني.

هم چنان كه در بين اندام هاي بدن، سعادت و شقاوت شخص را فقط از روي چهره اش مي توان بدست آورد، نماز نيز، تنها عمل عبادي است كه از روي آن سعادت و شقاوت شخص را مي توان فهميد، اگر نماز حقيقي مي گزارد و آن را درست مي خواند، علاوه بر آن كه درستي نماز او، در ترك محرمات و انجام ساير واجبات او اثر دارد، از سلامت دين و صحت اعمال ديگرش، خبر دارد.

صورتي هست كه داراي اعضاي سالم است. پيشاني در كمال درخشندگي، ابروان در حال پيوستگي، چشم ها، روشن و با نفوذ، بيني، خوش حالت، دهان به اندازه ي غنچه، دندان ها؛ هم چون صدف هاي رخشان و موها؛ همانند سبزه هاي تازه دميده است. چنين چهره اي نشان از سلامت صاحب خود دارد.

و صورتي هست كه صحيح و سالم نيست. پيشاني آن تاريك، موهاي ابروان، ريخته، چشم ها، بي فروغ و دردآلود، بيني، آماسيده، لبها، زخمي، تمام يا برخي از دندان ها فروريخته و بد رؤيت و موهاي صورت درهم ريخته و از هم پاشيده است. چنين صورتي حكايت از بيماري صاحبش دارد.

نماز كه چهره ي دين است، داراي اعضا و جوارحي است. برخي؛ مانند نيت، تكبيرةالاحرام، قيام تكبيرةالاحرام، قيام متصل به ركوع، ركوع و سجود، اركان آن است كه همانند استخوان بندي صورت است و با ترك يكي از آن ها، چه عمداً و چه سهواً، نماز بكلي از ميان مي رود. و برخي ديگر؛ مانند فاتحه و سوره و ذكر ركوع



[ صفحه 129]



و دو سجده و طمأنينه در آن ها و تشهد و سلام و ديگر اعمال واجب است كه همانند چشم، گوش، دهان، زبان و دندان است و چنان چه عمداً و نه از روي سهو، رها شود. نماز، باطل است. و برخي ديگر؛ مانند تكبيرات، دعاي افتتاح، دعاي دست و ساير مستحبات است كه در حكم مژگان، ابروان و موي صورت و سبلت است. كه با ترك عمدي يا سهوي آن ها، نماز، باطل نمي شود، ليكن از حسن و كمال و فزوني اجر و ثواب، خارج مي شود و به سبب اين نقايص، زشت و نكوهيده و نامرغوب مي گردد.

با توجه به آن چه گفته شد چهره، آيينه ي تمام نماي تن است و نماز، وجه دين به حساب مي آيد، اگر نمازگزار، اركان، واجبات و مستحبات نماز را به درستي اجرا مي كند و نمازش از روح نيايش و قصد قرب به حق، سرشار است، نماز شايسته و بايسته ي او نشان مي دهد كه پيكر دينش، صحيح و سالم و دلپذير است و در غير اين صورت، حكايت از آن دارد كه دين او ناقص و نازيباست و نمي تواند سببي براي سعادتش باشد و خدا نيز به چنان نمازي، نظر نخواهد كرد. [2] .

از رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم)، روايت شده است كه فرمودند:

لكل شي ء وجه و وجه دينكم الصلاة فلا يشينن احدكم وجه دينه و لكل شي ء انف و انف الصلاة التكبير. [3] .

براي هر چيزي چهره اي است و چهره ي دينتان نماز است پس مبادا كه كسي از شما، چهره ي دين خود را زشت و نازيبا كند و براي هر چيزي بينيي است و بيني نماز، تكبيرة الاحرام است.

از آنجا كه نماز سيماي دين و آيينه ي تمام نماي اعتقادات يك مسلمان است، امام صادق (عليه السلام) آن را وسيله ي امتحان شيعيان و سنجش ميزان ايمانشان معرفي كردند و فرمودند:



[ صفحه 130]



امتحنوا شيعتنا عند مواقيت الصلوة كيف محافظتهم عليها. [4] .

پيروان ما را به چگونگي محافظت آنان بر نماز، به هنگام فرا رسيدن اوقات نماز امتحان كنيد.



بنده وقت امتحان آيد پديد

امتحان كن تا نشان آيد پديد



شيخ عطار [5] .

اكنون مي توانيم بر درك بهتر اين سخن رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) كه فرمودند:

اگر نماز قبول شود ساير اعمال قبول مي شود وگرنه اعمال ديگر هم پذيرفته نخواهد شد، توانا گرديم.