خداي تعالي، فرمود:

انا عرضنا الأمانة علي السموات و الارض و الجبال فابين ان يحملنها و اشفقن منها و حملها الأنسان... [1] .

ما اجراي اوامر و نواهي خود را بر آسمان ها و زمين و كوه هاي آن عرضه كرديم. آن ها قبول نكردند كه بار آن تكاليف را به دوش كشند و از حمل علم و عملش ترسيدند و اين انسان بود كه آن بار گران را برداشت و بر درك آن وظيفه ها و بكار بستن آن ها توانايي داشت...

آسمان ها و كرات آن و زمين و كوه هاي آن نيز مطيع و مجري فرمان هاي تكويني پروردگار خود هستند و به اندازه ي سر مويي از وظايف خود، تخطي نمي كنند، بلكه فقط در مدار و مسير و حيطه اي كه براي آن ها مشخص شده است، اجراي وظيفه مي كنند. آن چه هست، آزادانه و عالمانه، عمل نمي كنند و كارشان از روي اختيار و دانش نيست. و چون از دو ويژگي علم و اختيار، محروم اند، روح سركشي، در آن ها نيست. و در نتيجه از هدايت ها و تكاليف تشريعي بي نيازند و به ديگر سخن از آن محروم اند و به تعبير قرآن، تحمل بار آن را ندارند.

پس يك مصداق بار امانت كه آن ها، عاجز از حمل آن بودند؛ بار علم است و ديگري، بار قدرت اختيار، و ملازمه ي علم و اختيار، بر كسي پنهان نيست. و مصداق سوم آن، بار تكاليف تشريعي است و چنان كه گفتيم، آفرينش آسمان ها و زمين، به



[ صفحه 116]



گونه اي نيست كه بتوانند بار علم و اختيار و عمل را بردارند.

اما، انسان بر اساس ساختمان وجودي و نحوه ي آفرينش خود، تعليم پذير بود و نيز توانسته بود، قوه ي اختيار تفويض شده از سوي پروردگار خود را پذيرا گردد.

بر اثر دو خصيصه ي اختيار و آگاهي، روح عصيان، در او پديد گشته بود و نياز به رهنمودها و تكاليف تشريعي داشت. هنگامي كه آن را بر او عرضه كردند، بر حمل علم و عملش توانا بود.

با توجه به آن كه نماز، در رأس تمامي طاعت ها و عبادت ها و تكاليف تشريعي است، بايد آن را مصداق بارز بار امانت پروردگار به حساب آورد.

نياز به توضيح است كه تنها، انسان هاي حقيقي مي توانند بار امانت نماز را به دوش كشند. كساني كه اسير هوي و هوس ها هستند و در نتيجه، فاقد اختيارند و آنان كه از خدا و حقايق هستي، خبر ندارند و فاقد علم حقيقي هستند و نتيجةً خشوع ندارند، نمي توانند نماز را كه بارگران امانت است بردارند:

و انها لكبيرة الا علي الخاشعين. [2] .

به راستي كه نماز سنگين و دشوار است مگر بر دارندگان خشوع.

هنگامي كه وقت نماز فرا مي رسيد، امام علي (عليه السلام) رنگ مباركش دگرگون مي شد و لرزه بر اندام وي مي افتاد. به او گفته شد شما را چه مي شود؟ فرمود:

آمد وقت امانتي كه خداي تعالي، آن را بر آسمان ها و زمين عرضه كرد و آن ها نتوانستند آن را به دوش كشند و انسان آن را برداشت و من نمي دانم، هنگامي كه آن را بر من بار مي كنند، آيا با وجود ضعفي كه دارم مي توانم از عهده ي حمل آن بخوبي برآيم يا خير؟ [3] .



[ صفحه 117]