او چهره ي زيباي عبادت و زينت عبادت كنندگان است. او صاحب سجده هاي طولاني و سرمشق عبادت پيشگان است.

حالات عبادي امام سجاد (عليه السلام) براي مردم ديدني، آموزنده و خود يك مكتب تربيتي بزرگ بود. آن گاه كه امام براي انجام مناسك حج به مكه مي آمدند، مردم در طول مراسم حج و پس از آن مشتاقانه، اعمال عبادي او را زير نظر داشتند. آنها شيوه ي



[ صفحه 306]



ارتباط با خدا و نحوه ي عبادت پروردگار را از او مي آموختند.

در تاريخ داريم كه قراء مشهور در انتظار حركت امام به طرف مكّه بودند تا به همراه او به مكه و حج مشرف شوند. آنها تا زماني كه امام، مناسك حج خود را به جاي نمي آوردند، اعمال حج خود را انجام نمي دادند. امام عنايت ويژه اي به قاريان قرآن داشت و آنها را به قرائت قرآن تشويق مي كرد.

سعيد بن مسيّب مي گويد: تا زماني كه امام سجاد (عليه السلام) در مكه حضور داشتند. حجاج از اين شهر خارج نمي شدند. در يكي از سفرها همراه امام بودم، پس از انجام مراسم حج، امام از مكه خارج شدند و من هم همراه او حركت كردم، تا به يكي از منازل بين راه رسيديم. امام فرود آمدند و ابتدا دو ركعت نماز اقامه فرمودند. هنگامي كه امام در سجده مشغول گفتن سبحان الله بود، يك وقت مشاهده كردم كه همه جا را آهنگ و نواي تسبيح خدا فرا گرفته است.

سعيد بن مسيّب مي گويد: ديدم اين تنها امام سجاد (عليه السلام) نيست كه تسبيح مي گويد، بلكه هيچ درخت و گل و لايي در آنجا وجود ندارد، مگر اينكه تسبيح خدا مي كند!

از ديدن چنين حالتي وحشت كردم، پس از آنكه امام سر از سجده برداشت (و نمازش به پايان رسيد،) فرمود: سعيد ترسيدي؟! عرض كردم: بله يابن رسول الله، ايشان فرمودند:

هذا التسبيح الاعظم.

«تسبيح بزرگ اين است.» [1] .

آري، صداي ملكوتي و دلنشين امام همه را واله و شيداي خود نموده، موجودات را با خود هم نوا و هم صدا مي ساخت.



[ صفحه 307]



در شرح زندگاني امام سجاد آمده است كه امام داراي صداي بسيار دلنشين و جذابي بود.

هنگامي كه قرآن تلاوت مي فرمود، سقاهاي مدينه در حالي كه مشك هاي سنگين آب را بر دوش مي كشيدند، مقابل خانه ي امام سجاد ميخكوب مي شدند و تا امام تلاوت قرآنشان پايان نمي پذيرفت، محل را ترك نمي كردند.



چه خوش است صوت قرآن ز تو دلربا شنيدن

به رخت نظاره كردن سخن خدا شنيدن



آري، تسبيح بزرگ، تسبيحي است كه همه ي موجودات با آن هم صدا و هم آوا شوند، نه آن تسبيحي كه حتي قلب تسبيح كننده هم متوجه آن نباشد.

- در مورد امام سجاد (عليه السلام) نقل شده است: اذا حضر للوضوء اصفر لونه

«وقتي وضو گرفتن آماده مي شوند، رنگ مباركشان زرد مي شد.»

در اين هنگام اهل و عيال امام عرض مي كردند: يابن رسول الله اين چه وضعي است كه شما داريد؟

مي فرمود:

ما تدرون بين يدي من اقوم [2] .

«نمي دانيد كه مي خواهم در مقابل چه كسي بايستم و با او صحبت كنم.»

- همچنين امام باقر (عليه السلام) درباره ي امام سجاد (عليه السلام) مي فرمايد: وقتي به نماز مي ايستادند، كانه ساق شجرة لايتحرك منه شي ء الا ما حركت الريح منه. [3] .

«همانند شاخه ي درخت، كه تا هنگامي كه بادي بر او نوزد بي حركت است، امام آرام و بي حركت بود.»

وجود مقدس امام سجاد (عليه السلام) در هنگام نماز چنين حالتي را داشت و اگر حركتي در لباس امام در حال نماز مشاهده مي شد، عامل خارجي داشت، ولي خود امام



[ صفحه 308]



كاملاً بي حركت و آرام بودند.

اتفاق هاي زير بيانگر توجه عميق امام به فريضه ي نماز است:

- روزي در اطاقي كه امام مشغول اقامه ي نماز بودند، آتش سوزي روي داد، امام در حال سجده بودند، عده اي فرياد زدند: اي فرزند پيامبر، آتش! آتش! اما امام همچنان در سجده، مشغول راز و نياز و خواندن اذكار و اوراد بودند. جمعي آمدند و آتش را خاموش كردند.

پس از آنكه نماز امام به پايان رسيد، از او پرسيدند: چه چيزي موجب گرديد كه شما متوجه آتش و فريادهاي ما نشويد، فرمودند: آتش آخرت! [4] .

- روزي هنگام نماز عبا از دوش مباركشان افتاد، براي به دوش گرفتن مجدد آن اقدامي نكردند. سؤال شد: يابن رسول الله عباي شما در حال نماز از دوشتان افتاد، چرا آن را بر نداشتيد؟ فرمودند: آيا مي دانيد در مقابل چه كسي ايستاده ام؟ [5] .

- در حديث داريم: كان علي بن الحسين اذا قرأ «مالك يوم الدين» يكررها حتي يكاد ان يموت» [6] .

«امام سجاد هنگامي كه مالك يوم الدين را قرائت مي نمودند، آن قدر آن را تكرار مي كردند كه نزديك بود جان از بدنشان مفارقت كند.»

آري، امام اين آيه را مرتباً تكرار مي كرد، آن هم تكراري كه در هر بار آن جلوه هاي عشق و ايمان شكوفاتر مي گرديد.

- ابان بن تغلب از راويان و محدثان بزرگ است. او از امام صادق (عليه السلام) درباره ي منشأ حالات معنوي امام سجاد (عليه السلام) در نماز مي پرسد، امام مي فرمايند:

و الله ان علي بن الحسين كان يعرف الذي يقوم بين يديه. [7] .



[ صفحه 309]



«به خدا سوگند علي بن الحسين (عليه السلام)، كسي را كه در پيشگاهش مي ايستاد، مي شناخت.»

شناخت و معرفت الهي راز حالات معنوي امام است، لذا براي كساني كه چنين شناخت و معرفتي ندارند، داشتن چنين حالاتي بسيار دور از انتظار است!

امام سجاد (عليه السلام) رساله ي جامع و بي نظيري در حقوق دارند كه خواننده ي عزيز را به مطالعه ي آن رساله ي گرانقدر توصيه مي كنيم.

امام در آن رساله، نماز را به عنوان يكي از صاحبان حقوق معرفي نموده ي و حق و حقوق آن را بيان مي كنند.

بديهي است انسان در برابر شخص و يا چيزي كه بر گردن او حقي دارد، شرعاً و عقلاً مسؤول است و وظيفه دارد تا حقوق او را ادا كند و چنانچه كوتاهي نمود بايد پاسخگوي عمل خود در دنيا و آخرت باشد.

امام در مورد حق نماز مي فرمايند:

حق الصلاة ان تعلم انها وفادة الي الله عزوجل و انك فيها قائم بين يدي الله عزوجل.

«حق نماز آن است كه بداني نماز سير و سفري است به سوي خداي عزوجل و بداني كه تو در برابر خداي بزرگ ايستاده اي.»

سپس امام مي فرمايد:

فاذا علمت ذلك قمت مقام الذليل الحقير الراغب الراهب الراجي الخائف المستكين المتضرع المعظم لمن كان بين يديه بالسكون و الوقار و تقبل عليها بقلبك و تقيمها بحدودها و حقوقها. [8] .