پس از آن ابن ابي الحديد براي نشان دادن عبادت والاي اميرمؤمنان راه خوبي را پيشنهاد مي كند، او مي گويد:

و انت اذا تأملت دعواته و مناجاته و وقفت علي ما فيها من تعظيم الله سبحانه و اجلاله و ما يتضمنه من الخضوع لهيبته و الخشوع لعزته و الاستخذاء له عرفت ما ينطوي



[ صفحه 293]



عليه من الاخلاص و فهمت من اي قلب خرجت و علي اي لسان جرت.

«هنگامي كه در دعاها و مناجات علي دقت كنيد و به آنچه از تعظيم و تكريم پروردگار و خضوع و خشوع نسبت به خدا در آنها يافت مي شود مطلع و آگاه شويد، پي به اخلاص علي مي بريد و در مي يابيد كه اين دعاها از چه قلبي مي جوشد و بر چه زباني جاري مي گردد!»

پيشنهاد و طرح ابن ابي الحديد اين است كه اگر مي خواهيد از گرمي بازار عبادت علي آگاه شويد، در دعاها و مناجات علي تأمل و دقت نماييد، اين دعاها و مناجات يادگارهاي ارزنده ي علي (عليه السلام) است. دعاي كميل علي را با خود زمزمه كنيد و در آن بينديشيد، مگر انسان معمولي و در شرايط معمولي مي تواند، چنين سخناني را بر زبان آورد. به طور قطع اينها برخاسته از قلبي آكنده از معرفت الهي و آبديده در ميدان عبادت و بندگي است. اينها نان هاي معطري است كه از تنور هميشه پر حرارت معنويت علي كه گرماي آن از بندگي و عبادت او سرچشمه مي گيرد، بوجود آمده است.

دقت در مضامين عالي اين دعاها موجب مي گردد، انسان به اخلاص ممتاز و مقام والاي او در ميدان عبادت و بندگي خدا پي ببرد.

به راستي آنچه چشمه ي گوارايي است كه آب حيات بخشش اين چنين جاري است. و چه گلستان پر باري است كه شميم عطرش همه جا گسترده است! چه سفره ي با بركتي است كه در طول قرنها، ميلياردها انسان در كناره آن بهره مند گرديده اند!

تأمل در مجموعه ي آنچه از مولي به عنوان دعا و مناجات رسيده، كه دقت بيشتر در آن موجب التذاد بيشتر و گشوده شدن درهاي جديد عرفان مي گردد، انسان را به اين وادي مي كشاند كه قطعاً آن قلب پاكي كه سرچشمه ي تراوش اين كلمات است و آن زبان گويايي كه جويبار اين سخنان است به آساني و به سادگي، اين مقام و منزلت را به دست نياورده است!

اين چشمه ي جوشان معرفت، بايد ريشه در عبادتي گسترده و ناب داشته باشد. اي من به فداي آن قلب و زبان!



[ صفحه 294]



مقايسه ي عبادت علي (عليه السلام) با عبادت امام سجاد (عليه السلام)

ابن ابي الحديد در پايان سخنان خود به نقل عبارتي از امام سجاد (عليه السلام) مي پردازد، او مي گويد:

و قيل لعلي بن الحسين و كان الغاية في العباده اين عبادتك من عبادة جدك؟

«از علي بن الحسين كه خود، عبادت را به انتها رسانده، در مورد مقايسه ي عبادت او با عبادت علي (عليه السلام) سؤال شد.»

ايشان فرمودند:

عبادتي عند عبادة جدي كعبادة جدي عند عبادة رسول الله [1] .

«عبادت من در مقايسه با عبادت جدم علي، همانند عبادت جدم در مقايسه با عبادت رسول الله (صلي الله عليه و آله) است.»

تعبير امام بسيار جامع و زيباست. در اين عبارت هم به جايگاه عبادتي اميرمؤمنان اشاره شده و هم جايگاه عبادتي رسول الله روشن مي شود.

در فرازهايي كه نقل گرديد، ابن ابي الحديد حق مطلب را در بيان و ترسيم عبادت علي (عليه السلام) به خوبي اداء نموده است.

ابن ابي الحديد در جهت تبيين و ترسيم جايگاه عبادتي علي، ابتدا به نقش الگويي او در صدر اسلام مي پردازد كه آحاد جامعه ي اسلامي، نمازهاي نافله و شب و اوراد و اذكار را از او آموخته اند. سپس با اشاره به عبادت علي در ليلة الهرير ميزان تقيد و پايبندي اميرمؤمنان به نماز و عبادت، حتي در شرايط بسيار سخت و دشوار جنگ و قتال را به نمايش مي گذارد. آن گاه براي آگاهي بيشتر، راه بسيار زيبايي را نشان داده و خود نيز طي نموده است، و آن پي بردن به مقام والاي عبادت علي و جايگاه منيع او در بندگي خدا از طريق دعاها و مناجات اوست و در پايان به بيان قضاوت امام علي بن الحسين كه به تعبير ابن ابي الحديد او منتهاي عبادت است، در مورد مقايسه ي عبادت



[ صفحه 295]



خود با عبادت جدش علي (عليه السلام) مي پردازد.

تلاشهاي ابن ابي الحديد در اين مسير انصافاً قابل تقدير است.

علاوه بر عبارتي كه ابن ابي الحديد از امام سجاد در مورد اميرمؤمنان نقل مي كند، تعبير ديگري نيز از امام سجاد رسيده است كه اينك به نقل آن مي پردازيم.

امام مي فرمايد:

و من يقدر علي عبادة علي ابن ابي طالب (عليه السلام). [2] .

«چه كسي مي تواند همانند علي (عليه السلام) خدا را عبادت كند؟»

اين بيان امام نشان دهنده مقام والاي اميرمؤمنان در عبادت است، همانند ساير اوصاف كم نظير او كه قابل دسترسي براي ديگران نيست، مانند عدالت، شجاعت، قضاوت و تقوا.

اما همان گونه كه خود مولي خواسته است شيعيان و پيروان علي بايد خود را در مسير او قرار دهند و در پيمودن راه علي تلاش كنند و كوشش نمايند تا گوشه هايي از اوصاف علي و ويژگي هاي او را در ابعاد مختلف عبادي، اخلاقي، اجتماعي و ... در خود ايجاد نمايند و فرزندان خود را با آنها آشنا و به آنها سفارش كنند.

در اينجا با ذكر گفتاري ديگر، بحث عبادت علي (عليه السلام) را به پايان مي بريم. اميد است خواندن آنها در دل شيفتگانش اثر ارزشمندي به جاي بگذارد. ان شاء الله.