تاكنون به ياري خدا، درباره ي فريضه ي نماز موضوعات مختلفي را مطرح كرديم و مورد بررسي قرار داديم. به نظر مي رسد كه براي تكميل اين بحث و جامعيت آن مناسب است به نقل جلوه هايي ويژه از نماز نمازگزاران نمونه بپردازيم و كتابمان را با نمايشي از سيماي الگوهاي عبادت، حُسن ختام بخشيم.

منظور ما در اين قسمت ارائه ي عالي ترين الگوهاي نماز است. زيرا از نظر تربيتي ضمن اينكه دادن اطلاعات و معلومات در يك زمينه به افراد مؤثر و مفيد است، اما ارائه ي عيني آنها كه در يك انسان شايسته و تربيت شده مجسم و متبلور گرديده، داراي آثار بسيار برتري است و قابل مقايسه با روشهاي ديگر نيست.

بديهي است كه بهترين روش ترسيم و تفهيم يك موضوع و جا انداختن مفهوم آن در افكار و اذهان، روش ارائه ي الگو و معرفي نمونه است كه تأثير چنين روشي در امر تربيت غيرقابل انكار است. با كمك اين روش مي توان به طور ساده و آسان، منظور را بيان نمود و به مقصد نائل آمد. به علاوه مطلبي كه با اين روش به افراد منتقل گردد، ماندني تر خواهد بود.

اينكه در فرهنگ اسلامي علاوه بر تكريم و تمجيد علم، عالم نيز مورد احترام و تكريم است و حتي نگاه كردن به صورت عالم و همنشيني با او توصيه شده و داراي



[ صفحه 276]



پاداش و ثواب است، بيانگر نقش و تأثير عالم به عنوان الگوي علم، در ترويج علم است. به عبارت ديگر نفس ديدار از يك عالم و احترام جامعه نسبت به او، در تشويق ديگران به كسب علم و در نتيجه ي گسترش دانش، تأثير بسزايي دارد.

عنايت قرآن به نقل داستان و بيان سرگذشت افراد و اقوام، عمدتاً به همين جهت است.

قرآن براي نمايش زشتي كارهاي بد و پي آمدهاي ناگوار آن و هم چنين براي نمايش زيبايي كارهاي خوب و آثار ارزنده ي آن در حيات فردي و اجتماعي، به نقل سرگذشت انسانهاي بد و خوب مي پردازد.

در قرآن مجموعه اي از مفاهيم مقدس و ارزنده ي در شكل زندگاني انبياء به عنوان اسوه و الگو مطرح گرديده است.

قرآن به منظور توصيه ي عموم افراد به عفت و پاكدامني و ضرورت مراعات آن در جامعه، به نقل داستان حضرت يوسف (عليه السلام) مي پردازد و براي نمايش سرنوشت محتوم جريانات و حركات شومي كه در مقابل حركتهاي الهي به مخالفت و مبارزه برخاستند، به بيان سرگذشت اصحاب فيل و عاد و ثمود و امثال آنها مبادرت مي كند. خداوند در قرآن از پيامبرش مي خواهد كه به بيان قصه ها و داستانها بپردازد. [1] .

قرآن با زبان شيوا و گيرا و مؤثر داستان گويي به بيان حقايق و واقعيت ها و تجارب گذشتگان مي پردازد و بدين وسيله موجب عبرت آموزي آيندگان مي گردد.

نيازي به ذكر نيست كه قرآن يك كتاب تاريخ، به معناي خاص آن نيست. در قرآن از تاريخ ولادت و يا وفات كسي سخن به بيان نمي آيد، بلكه قرآن به ذكر نمونه هايي از «خوب ها» و «خوبي ها» و «بدها»و «بدي ها» مي پردازد.

ذكر اين نمونه ها تأثير بسزايي در تربيت انسانها دارد كه ساير روش ها چنين تأثيري را ندارد. به عنوان مثال اگر گوينده اي بخواهد افرادي را براي كمك به محرومان، تشويق كند و روحيه ي ايثار و گذشت و تعاون را در آنها تشديد نمايد، شايد



[ صفحه 277]



بيان ده ها مورد نصيحت، سفارش و استدلال، تأثيري به اندازه ي ارائه ي يك نمونه انسان ايثارگر نداشته باشد. لذا شايسته است در بحث نماز نيز به سراغ الگوها برويم تا كتاب ما خالي از ذكر نمونه ها نباشد.

در اين قسمت مي خواهيم از كساني كه وجود آنها سرشار از ذكر و ياد خدا بود، نمونه هايي ارائه كنيم. آنان كه در ميدان عبادت سر از پا نمي شناختند و از اقامه ي نماز لذت مي بردند. اميد است ضمن آشنايي با آنها، روحيه ي توجه به خدا را در خود تقويت نماييم.

اكنون پرده از گوشه هايي از استقامت آنها در ميدان نماز و عبادت و كيفيت و كميت عبادت آنها بر مي داريم و به بيان چگونگي نماز و حالات عرفاني آنها مي پردازيم. نماز آنان با نماز افرادي كه كامشان با ياد خدا چندان آشنا نيست و رغبتي از خود نسبت به آن نشان نمي دهند، بلكه هنگام اقامه ي نماز احساس خستگي مي كنند، تفاوت بسياري دارد! همين نماز! عشق همين الگوها و نمونه ها بوده است!

اميد است ذكر اين نمونه ها روحيه ي توجه به خدا را در ما تقويت نمايد. سزاوار است در ذكر نمونه ها و الگوها از پيامبر اسلام و اهل بيت بزرگوارش شروع نماييم.