پس از خواندن سوره به ركوع مي رويم و مي گوييم سبحان ربي العظيم و بحمد. هنگامي كه آيه ي «فسبح باسم ربك العظيم» [1] نازل گرديد، پيامبر (صلي الله عليه و آله) به اصحابش فرمود: اجعلوها في ركوعكم

«اين آيه را در ركوع خود قرار دهيد.»

و هنگامي كه آيه ي «سبح اسم ربك الاعلي» [2] نازل شد، پيامبر (صلي الله عليه و آله) فرمود: در سجده ي خود از آن استفاده نماييد، [3] .

لذا در ركوع بهتر است بگوييم: «سبحان ربي العظيم و بحمده» و در سجده بگوييم: «سبحان ربي الاعلي و بحمده».

اكنون به اختصار به توضيح اين اذكار مي پردازيم.

تسبيح يعني تقديس و تنزيه و مبرا و منزه دانستن. سبحان الله يعني منزه است خدا و هيچ عيب، نقص، كاستي، محدوديت و ضعفي در پروردگار نيست. زيرا خداوند جسم نيست و آنچه جسم است، اين ضعف ها و نقايص را دارد. جسم نياز به مكان و اجزاء دارد. به عنوان مثال اگر آب بخواهد وجود پيدا كند، بايد اجزاء تشكيل دهنده اش با يك نسبت دقيق در كنار هم قرار بگيرند تا آب موجود گردد. همچنين هسته ي مركزي اتم به ذرات ريزي كه با سرعت زياد به دورش در گردش باشند، نيازمند است.

اساسا جهان ماده يعني جهان نيازمند، همان گونه كه انسانها نيز نيازمندند.



[ صفحه 221]



در روايات داريم كه نگوييد، خدايا مرا نيازمند مردم مكن، مگر انسان مي تواند از مردم بي نياز باشد؟ لذا فرموده اند بگوييد، خدايا ما را از آدمهاي بد بي نياز كن.

در هر حال، نياز بزرگترين نقص و ضعف است و هر موجود ممكن، اين عيب را دارد كه محتاج به غير است. فقط يك ذات است كه بي نياز است و صمد است و آن الله است. لذا شايسته و لازم است اين ذات بي نياز را تسبيح نماييم و او را منزه از هر نقص و كجي و كاستي بدانيم، و بدين وسيله كسب فيض نماييم و بگوييم:

سبحان ربي العظيم و بحمده.

«پروردگار و پرورش دهنده ي من، آن كه عظيم است و تمامي عظمت و بزرگي در ذات او و مخصوص اوست، از هر چه كمي و كاستي و نقص و عيب است، پاك و مبراست و من به حمد و ثناي او مشغولم.»

آن گاه سر از ركوع بر مي داريم و مستقيم مي ايستيم و مي گوييم:

سمع الله لمن حمده. [4] .

«خداوند، حمد و مدح ستايشگرانش را مي شنود.»

آري خداوند حمد حامدين و ذكر ذاكرين خود را در هر كجا كه باشند، مي شنود. آن گاه پس از گفتن الله اكبر به سجده مي رويم.

سجده، اوج نماز است و نزديكترين حالت نمازگزار به خدا، هنگامي كه نمازگزار شريفترين عضو خود، يعني پيشاني را بر روي خاك مي گذارد و در برابر خالق هستي به سجده مي افتد، در حال سجده به خداي خويش بسيار نزديك است. پس در سجده همگام با تمامي هستي مي گويد:

سبحان ربي الاعلي و بحمده.

«منزه است پروردگار من كه برتر است و من به حمد و ثناي او مشغولم.»

نمازگزار در ركوع خدا را به عظمت و بزرگي و در سجده به رفعت و علو مقام، ياد مي كند.



[ صفحه 222]