از آنجا كه اكثر قريب به اتفاق نمازگزاران، سوره ي توحيد را كه در بين نمازگزاران به سوره ي قل هو الله معروف است پس از حمد قرائت مي كنند، مناسب ديديم كه اين سوره ي مباركه را ترجمه نموده، اندكي توضيح دهيم.

شايد نيازي به يادآوري نباشد كه خواندن سوره ي توحيد، كه سوره ي اخلاص نيز ناميده مي شود، پس از سوره ي حمد واجب نيست، بلكه همان طور كه قبلا بيان كرديم به جز سوره هاي سجده دار هر سوره اي از سوره هاي قرآن را مي توان خواند. اما به دليل جايگاه و محتواي سوره ي توحيد، تأكيد زيادي شده است كه بعد از سوره ي حمد اين سوره قرائت شود.

در سوره ي شريفه ي توحيد، وحدانيت خدا به نحو مستدل بيان شده و روشنترين توصيف و تعريف از «الله» در حدي كه الفاظ توان آن را داشته اند به عمل آمده است، لذا عده اي از مفسران به اين سوره عنوان سورة نسبة الرب «شناسنامه ي خدا» داده اند، زيرا در آن مشخصات پروردگار دقيقا بيان شده است.

در اين سوره ي مباركه، مفاهيم بسيار ژرف و دور از دسترس، در قالب عبارات و الفاظي ساده و در عين حال بسيار كوتاه گنجانده شده است. مفاهيم بلندي كه



[ صفحه 214]



انديشه مندان تا روز قيامت هر چه در آنها بينديشند و تأمل كنند، يافته هاي تازه اي را مي يابند و اين ويژگي قرآن است، يعني استفاده از الفاظ بسيار ساده كه قابل فهم براي همه كساني است كه با زبان عربي آشنايي دارند و در عين حال داراي مفاهيم و محتوايي عميق و ژرف.

سوره ي اخلاص از نظر اشتمال بر معاني بلند، در مجموعه ي سوره هاي قرآن پس از سوره ي حمد در جايگاه دوم قرار دارد و ثواب قرائت ثلث قرآن را داراست. [1] .

بي جهت نيست كه شاعر عارف مي گويد:



خوشا آنان كه الله يارشان بي

كه حمد و قل هو الله كارشان بي



خوشا آنان كه دايم در نمازند

بهشت جاودان مأ و ايشان بي



در تفسير خازن قرطبي چنين نقل شده: روزي پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) از جايي مي گذشتند. شخصي سوره ي قل هو الله را قرائت مي كرد. پيامبر فرمودند: وجبت «واجب شد.» پرسيدند: يا رسول الله چه چيزي واجب شد؟ فرمودند: وجبت له الجنة [2] .

«بهش بر او واجب شد.»

در روايت ديگري داريم: چنانچه شخصي يك شبانه روز نماز بخواند و در مجموع نمازها از سوره ي توحيد استفاده نكند، به او گفته مي شود: لست من المصلين [3] .

«تو از نمازگزاران نيستي.»

وجود روايات فراوان در كتب فريقين، بيانگر عظمت اين سوره است و به جهت تأكيدهاي فراواني كه توسط پيامبر و ائمه ي اطهار (عليهم السلام) نسبت به قرائت آن وارد شده، مشاهده مي فرماييد كه پس از سوره ي حمد، بيشتر از همه ي سوره هاي قرآن مورد استفاده ي نمازگزاران واقع مي گردد. بديهي است قرائت آن در نماز به دليل كوتاه بودنش نيست، زيرا سوره ي كوتاهتر و يا مساوي آن وجود دارد، بلكه به دليل محتواي مطالب و به جهت اهميتي كه خود وحي براي اين سوره قائل است و نيز تعريف و تمجيدهايي كه پيامبر



[ صفحه 215]



اسلام و ائمه ي اطهار (عليهم السلام) نسبت به اين سوره دارند، در نماز فراوان قرائت مي شود.

در اين سوره بلندترين معارف اسلامي در زمينه ي شناخت و معرفت خدا گنجانده شده و به نحو استدلالي با آن برخورد شده است. هر چند از ظاهر آيات، استدلالي به چشم نمي خورد، اما با اندك دقت و تأملي مي توان دريافت كه استدلال هاي بسيار قوي در اين سوره ي بسيار كوتاه، نهفته است.