امام صادق (عليه السلام) مي فرمايد:

من صلي ركعتين يعلم ما يقول فيهما انصرف و ليس بينه و بين الله ذنب الا غفر له. [1] .

«كسي كه دو ركعت نماز به جاي آورد و بداند كه در آن دو ركعت چه مي گويد، در حالي نمازش را به پايان مي برد كه بين او و خدا گناهي نبوده، مگر آنكه بخشيده شده است.»

اين حديث شريف بيانگر اهميت توجه به معناي نماز و اقوال و اعمال آن است.

مرحوم شيخ حر عاملي (رضوان الله تعالي عليه) در كتاب شريف وسائل الشيعه باب مستقلي تحت عنوان «باب تأكد استحباب الاقبال بالقلب علي الصلاة و تدبر معاني



[ صفحه 202]



القرائة و الاذكار» [2] را به اين امر اختصاص داده است.

از اين عنوان به دست مي آيد كه نفس دقت، در معاني آنچه در نماز گفته مي شود از مستحبات نماز است. يعني همان گونه كه طول دادن ركوع و سجود مستحب است و براي آن ثواب خاصي در نظر گرفته مي شود، براي اين دقت هم ثواب منظور مي گردد. مضافا كه اين مستحب، مستحب مؤكد هم هست، يعني تأكيد شده كه نمازگزار بايد توجه داشته باشد كه در نماز چه مي گويد و چه مي كند. بديهي است چنانچه نمازگزار بداند كه چه مي گويد و چه مي كند، نمازش خالص تر است و باعث رشد معنوي او مي گردد.

دقت در فهم اذكار و اوراد نماز و همچنين در افعال و اعمال آن به نمازگزار آنچنان توانايي مي بخشد كه در حد اعلايش به مرحله اي دست يابد كه جز خدا را نبيند. البته اين مرحله اي است كه اندكي از نمازگزاران به آن نايل مي گردند، اما مراحل و درجات پايين تر از آن كه در مسير تكاملي نمازگزاران قرار دارند، نيز لذت بخش و ارزشمندند. حال اگر نمازگزار اقوال و اعمال نماز را نفهمد، قطعا دچار خسران بزرگي شده است.

انصافا حيف است كه كسي يك عمر نماز بخواند، در حالي كه نه معناي اقوال و اذكاري را كه مي خواند، بداند و نه مفهوم اعمال و افعالي را كه انجام مي دهد. به عبارتي ديگر نه بداند كه چه مي گويد و نه بداند كه چه مي كند! شايد يادآوري مجدد اين نكته لازم نباشد كه هر چند با خواندن نماز، بدون فهم اقوال و افعال آن، نماز از گردن انسان ساقط مي شود، ولي بايد دانست كه، گرچه ظاهرا ديگر باري بر دوش انسان نيست، اما نتيجه و ثمره اي هم در كار نيست! سنگيني نيست، اما سبكبالي هم نيست! زيرا هدف از اقامه ي نماز صرف برداشتن براي از دوش و مسؤوليتي از ذمه ي انسان نيست، بلكه منظور معراج انسان و رشد و ارتقاي اوست و اگر بخواهيم نماز ما برخوردار از آثار ارزنده باشد، بايد اسرار نماز را بدانيم و به آنچه مي گوييم و انجام مي دهيم واقف و عارف باشيم.



[ صفحه 203]



نمازگزار هر لحظه بايد بينديشد كه الان چه عملي را بايد شروع كند؟ و يا در حال انجام چه عملي است و چه چيزي را بايد بگويد يا دارد مي گويد؟ زيرا هر چه نمازگزار، آنچه را كه انجام مي دهد و آنچه را كه مي گويد، بهتر بفهمد و درك كند، از سفره ي گسترده ي معنوي نماز، بيشتر بهره خواهد برد و چنانچه كسي حال و حوصله اي داشته باشد، قطعا با غواصي در درياي معارف نماز، گوهرهاي گرانبهايي را به دست خواهد آورد.

شما فقط به همين سوره ي حمد كه در آغاز نماز قرائت مي شود عنايت فرماييد، اين سوره چكيده اي است از تمامي كتب آسماني و معارف الهي. گوشه اي از معارف اين سوره را در تفسير حضرت امام (ره) مشاهده كرديم، در حالي كه حضرت امام (ره) به اندازه حوصله و ظرفيت ما تفسير مي فرمودند و حقايقي را از اين سوره بيان مي كردند.