در زمينه ي لزوم تدبر در نماز و تفهم آن، رواياتي در كتاب گرانقدر آداب الصلاة حضرت امام (ره) آمده است. گرچه رواياتي كه حضرت امام (ره) در اين كتاب كم نظير نقل مي كند، مجموعه رواياتي است كه در باب تلاوت قرآن نقل شده، اما حضرت امام براي اين بحث، از آن روايات به زيبايي بهره برداري كرده است. ما نيز مي توانيم از آن احاديث شريف، هم در باب نماز و هم در باب قرائت قرآن استفاده نماييم.

در اينجا يكي از آن روايات را نقل نموده، به ارايه ي توضيحي درباره ي آن مي پردازيم.

اين روايت به بيان نكته ي بسيار ظريف و مهمي مي پردازد و آن ضرورت و اهميت تدبر و فهميدن آيات خداست، نه صرف خواندن و يا به پايان رساندن آن!



[ صفحه 200]



خواندن يا تدبر

شما خواننده ي گرامي به خاطر داريد كه در ماه مبارك رمضان - براي بهره برداري از فيوضات اين ماه، از جمله ثواب تلاوت قرآن - تصميم مي گيريم، قرآني را ختم كنيم. همين كه چند صحفه اي از قرآن را تلاوت كرديم، بررسي مي كنيم كه پايان سوره چند صفحه ي ديگر مانده است و زماني كه چند جزء قرآن را تمام كرديم دقت مي كنيم كه چند جزء ديگر باقي مانده است.

حضرت علي (عليه السلام) بيان ارزنده اي در اين باره دارند، ايشان مي فرمايند:

و لايكن هم احدكم آخر السور.

«وجهه ي همت شما هنگام تلاوت قرآن، رسيدن به پايان سوره نباشد!» [1] .

از فرمايش ايشان پيداست كه چنين حالتي در آن زمان هم، در ميان برخي از مسلمانان مشاهده مي شده است. آنها نيز به مقتضاي شتابزدگي كه در نهاد انسان موجود است، سعي داشتند هر چه زودتر سوره هاي قرآن را يكي پس از ديگري به پايان رسانده و به ختم قرآن نايل گردند.

اين سؤال در اينجا قابل طرح است كه صرف تمام كردن يك سوره و يا چند سوره از قرآن آن هم با شتاب و عجله چه اثري به دنبال دارد؟ حال بر فرض كه چند سوره را تمام كرديم، اما آنچه در تلاوت قرآن مهم است تدبر و تعقل در آيات آن است. قرآن خود نيز كساني را كه در آياتش تدبر و تعقل نمي كنند، سرزنش مي كند:

«افلا يتدبرون القران» [2] .

بديهي است اگر فقط به فكر اتمام قرآن باشيم، در انديشه ي فهم آن نخواهيم بود. در حالي كه مسلمانان بايد فهم و تدبر در قرآن را وجهه ي همت عالي خود قرار دهند، لذا علي (عليه السلام) مي فرمايد: اين دلهاي با قساوت، دلهايي را كه محبت و آلودگي هاي دنيايي آن را خشن و سخت كرده است، با خواندن آياتي از قرآن صفا و لطافت



[ صفحه 201]



ببخشيد و كلمات وحي را همانند باران بهاري بر كوير برهوت آن به شدت بباريد و در درون خويش تحولي به سوي زيبايي ها و طراوت ها ايجاد نماييد و مواظب باشيد كه وجهه ي همت شما تمام كردن سوره و هدف شما رسيدن به پايان آن نباشد. به عبارتي ديگر، در همين آيه اي كه الان تلاوت مي كنيد، تأمل و تدبر كنيد! بينديشيد چه مي گويد و چگونه مي توانيم از آن براي ساختن خويش استفاده نماييم؟

لازم نيست شتاب و عجله اي براي به پايان رساندن سوره داشته باشيم. مگر هدف از خواندن قرآن هدايت شدن و راه يافتن نيست؟

به طور قطع در مورد نماز هم مطلب به همين گونه است. نبايد تمامي سعي و تلاش ما در تمام كردن آن باشد. هنگامي كه مشغول گفتن ذكري هستيم، عنايت داشته باشيم كه معناي آن چيست؟ و يا زماني كه در حال ركوع يا سجود هستيم، توجه داشته باشيم معناي اين گونه رفتار و كردار چيست؟ و سعي كنيم همين معنا و مفهوم را به قلبمان منتقل كنيم و به آن عنايت داشته باشيم.