از راههاي و روشهاي بسيار مؤثر براي گسترش و تعميق فرهنگ نماز در جامعه، اقامه ي نماز جماعت است. اصولاً روح جمعي، روح خاصي است. انسان وقتي كاري را به صورت جمعي انجام مي دهد، احساس مي كند، غير از حالتي است كه آن را به صورت فردي انجام مي دهد.

انسان در مجموعه، شخصيت ديگري پيدا مي كند. يك ورزشكار در ميدان ورزش، غير از همان ورزشكار در كنار ميدان است. از نظر روان شناسي و جامعه شناسي، انسان در حال جمعي، غير از انسان در حال فردي است. چه بسا افرادي يافت شوند كه در مجموعه ي انسانهاي شرير دست به شرارتهايي مي زنند كه هيچ گاه به صورت فردي مرتكب اين گونه كارها نمي شوند و يا به صورت گروهي و باندي، شيطنت هايي مي نمايند كه به صورت فردي اين امور را انجام نمي دهند. حالت انسان در امور خير نيز اين چنين است.

نماز جماعت داراي آثار ارزنده اي است. نماز جماعت در ميان مسلمانان، ايجاد



[ صفحه 107]



الفت مي نمايد و آن را تعميق مي بخشد. در نماز جماعت شاهد حالات خوب و خوش انسان هنگام ارتباط با پروردگار خويش و نقش ارزنده ي آن در جهت ايجاد شور و نشاط بيشتر در مسير الي الله هستيم. نماز جماعت سند انسجام مسلمانان و تبلور انضباط آنهاست و نمونه ي ارزنده اي از هماهنگي مسلمانان مي باشد.

علاوه بر اين گونه آثار و بركات، نقش والاي نماز جماعت در اقامه ي نماز، قابل توجه و عنايت است. به طور قطع يكي از راه هايي كه نماز را در جامعه جان تازه اي مي بخشد و به آن رمق و قدرت و حاكميت مي دهد نماز جماعت است.

مناسب است در اينجا به برخي از آثار نماز جماعت اشاره كنيم تا جايگاه نماز جماعت در فرهنگ اسلامي مشخص گردد.

فقهاي عظام، در كتابهاي توضيح المسائل (رساله ي عمليه) خود، حديث ارزنده اي را نقل نموده اند، در اين حديث شريف پيامبر اسلام مي فرمايد: جبرائيل به همراه هفتاد هزار فرشته بعد از نماز ظهر نزد من آمد و گفت: اي محمد (صلي الله عليه و آله) پروردگارت سلامت رساند و دو هديه برايت فرستاد كه اين دو هديه را به هيچ پيامبري قبل از تو عطا نكرده است.

پيامبر از جبرائيل مي پرسند كه اين دو هديه چيست؟

جبرائيل مي گويد: نماز وِتر و نماز جماعت.

پيامبر مي فرمايند: اجر و پاداش امت من در اقامه ي نماز جماعت چيست؟

جبرائيل پاسخ مي دهد: اگر نماز جماعت با دو نفر تشكيل شود، براي هر ركعت، ثواب يكصد و پنجاه نماز به هر يك از آنها عطا مي گردد و اگر چنانچه نماز جماعت با سه نفر تشكيل شود، براي هر ركعت، ثواب ششصد نماز به هر يك از آنها عطا مي گردد و اگر نماز جماعت با چهار نفر تشكيل شود، براي هر ركعت، ثواب هزار و دويست نماز به هر يك از آنها عطا مي گردد و ...

و اگر چنانچه نماز جماعت با نه نفر تشكيل شود، براي هر ركعت، ثواب سي و شش هزار و چهارصد نماز به هر يك از آنها عطا مي گردد و اگر چنانچه نماز جماعت با



[ صفحه 108]



ده نفر تشكيل شود، براي هر ركعت، ثواب هفتاد و دو هزار و هشتصد نماز به هر يك از آنها عطا مي گردد. و اگر نماز جماعت با بيش از ده نفر تشكيل گردد، اگر درياهاي آسمان ها و زمين مركب گردد و اشجار عالم، قلم شوند و جن و انس و فرشتگان نويسنده گردند، نمي توانند حتي ثواب يك ركعت چنين نمازي را بنويسند.

سپس جبرائيل ادامه داد: اي محمد (صلي الله عليه و آله) يك تكبير كه مؤمن با امام درك كند، يعني با جماعت بگويد، بهتر است براي او از شصت هزار حج و بهتر است از دنيا و آنچه در آن است. بلكه هفتاد هزار مرتبه بر دنيا و آنچه در آن است شرافت دارد. [1] .

اين حديث بيانگر اهميت و جايگاه نماز جماعت است و نشان مي دهد كه هيچ چيز نمي تواند جاي نماز جماعت را با اين همه آثار و فوايد پر كند و بگيرد.

- مرد نابينايي خدمت پيامبر اسلام (صلي الله عليه و آله) رسيد و عرض كرد: يا رسول الله من مردي نابينا هستم، چه بسا صداي اذان را مي شنوم، مي خواهم براي شركت در نماز جماعت به مسجد بيايم، ولي به تنهايي نمي توانم به مسجد بيايم و كسي را نيز پيدا نمي كنم تا مرا در آوردن به مسجد و حضور در نماز جماعت مسلمين كمك نمايد. چه كنم؟ پيامبر فرمود:

شد من منزلك الي المسجد حبلاً و احضر الجماعة. [2] .

«ريسماني از منزلت تا مسجد قرار بده و به كمك آن در مسجد و صفوف نماز



[ صفحه 109]



جماعت حاضر شو.»

راهنمايي پيامبر (صلي الله عليه و آله) به يك مرد نابينا، بيانگر اهميت نماز جماعت است پيداست كه پيامبر (صلي الله عليه و آله) مي خواهد جامعه ي اسلامي را نسبت به اهميت نماز جماعت آگاه سازد و راه و مسير سعادت را نشان دهد.

هنگامي كه پيامبر عذر نابينايي را براي عدم حضور در نماز جماعت پذيرفته نمي داند و او را راهنمايي مي كند، بديهي است كه عذرهاي مختلف و واهي ديگر هيچ گاه نمي توانند بهانه اي براي ترك اجتماع عبادي مسلمين باشند.

جاي تأمل و تأسف است كه با اين همه آثار و بركات نماز جماعت و حضور در اجتماع مسلمين، چرا ما به انجام نماز فرادا اكتفا مي كنيم؟ چرا از نماز جماعت غفلت داريم! و خود را در اين جريان عظيم معنوي قرار نمي دهيم؟ انسان مسلمان بايد به هر شكل كه شده خودش را به نماز جماعت برساند.

چرا در فرهنگ ما اين همه نسبت به اقامه ي نماز جماعت تأكيد شده است؟ اين همه احاديث و روايات وارد گرديده است؟ و اين همه عنايت و توجه پيامبر (صلي الله عليه و آله) و اهل بيت براي چيست؟ براي عدم حضور در نماز جماعت چه توجيهي داريم، در حالي كه در اكثر موارد خانه ي ، مغازه و محل كار ما در كنار مسجد واقع گرديده است؟ اگر از مسجدي كه كنار منزل و يا محل كار شما و يا در محله ي شما قرار دارد و يا از نماز جماعتي كه در آن برگزار مي گردد سؤال شود كه فلاني را چند بار در خود ديده اي، جواب دهد هيچ گاه! چه توجيه و عذري مي توان ارائه نمود؟ بي توجهي به تكاليف شرعي تا چه حد؟! درست است كه برخي در منزل نماز مي خوانند، اما به چه دليل در نماز جماعت شركت نمي كنند؟ آنان كه در كنار مسجد بسر مي برند و صداي اذان را مي شنوند، ولي در نماز جماعت شركت نمي كنند چه توجيهي دارند؟

بانگ حي علي الصلاة و حي علي خير العمل براي چيست؟ چه مي گويد و چه پيام و درخواستي در آن نهفته است؟ قد قامت الصلاة چه مي گويد؟ سزاوار نيست كه انسان همه ي اين نداها را بشنود و نشنيده بگيرد!



[ صفحه 110]



نماز جماعت، شكوه و عظمت اسلام است. نشان دهنده ي حاكميت نماز و ارزشهاي آن در جامعه است. عبور جمعيت از خيابانها و كوچه ها پس از آن، نماز را در ذهنها تداعي مي كند، نماز در وجود انسانهاي بيننده و شنونده احيا مي گردد. چرا ما بايد نسبت به اين قضيه و آثار آن غافل باشيم؟

با دقت و تأمل در رواياتي كه ذكر گرديد، مي توان پي برد كه در فرهنگ مذهب شيعه، به رغم اين تصور كه نسبت به ساير مذاهب، برخورد ضعيف تري در مورد نماز جماعت وجود دارد، نماز جماعت از جايگاه بسيار والايي برخوردار است و چنانچه ما به اين گونه احاديث توجه نموده، بدانها عمل نماييم، بار ديگر نماز جماعت، جايگاه شايسته و بايسته ي خود را در جامعه ي اسلامي مان بدست خواهد آورد.

اولين نماز جماعت در اسلام

اولين نماز جماعت در اسلام با حضور پيامبر، حضرت علي و حضرت خديجه كبري (عليهم السلام) تشكيل گرديد.

عفيف مي گويد: با عباس عموي پيامبر در اطراف كعبه نشسته بودم، ناگهان ديدم مردي آمد و در كنار كعبه ايستاد. سپس پسري وارد شد و در طرف راست او ايستاد و به دنبال آن زني را ديدم كه آمد و پشت سر آنها قرار گرفت، آن گاه مشاهده كردم كه اين دو نفر به پيروي از آن مرد، حركاتي را انجام مي دهند. از عباس پرسيدم جريان چيست؟ اين مسأله عجيبي است! او گفت: آن مرد محمد فرزند برادرم و آن پسر، علي فرزند برادر ديگر من است، آن زن هم خديجه همسر محمد است. محمد مي گويد: پروردگار من، پروردگار آسمانها و زمين است و خدا او را امر كرده است كه اين دين را برگزيند و وظايفشان را اين طور انجام دهند.

آن گاه عباس ادامه داد: به خدا سوگند كه بر روي زمين كسي به جز همين سه نفر پيرو اين دين نيست. [3] .

اين حركت پيامبر (صلي الله عليه و آله) بيانگر اهميت نماز و نماز جماعت در اسلام است.



[ صفحه 111]



يعني قبل از بيان و اجراي هر حكمي از احكام اسلامي، نماز اقامه مي گردد و آن هم با جماعت و بدين وسيله پيامبر و پيروانش شكوه پرستش خدا را با تمام توان در ديد و منظر ديگران قرار مي دادند.