نماز يك نياز ضروري در زندگي انسان است و هر چيزي كه به عنوان نياز مطرح باشد، قهراً وجود آن ، آثار خير فراواني در پي دارد، همان گونه كه فقدانش زيانبار است و تبعات سوء زيادي به دنبال دارد. لذا در آيات قرآن و روايات اسلامي، هم آثار فراواني كه بر نماز مترتب است ذكر شده و هم زيانهايي كه بر اثر ترك نماز، گريبانگر فرد و جامعه مي گردد، آمده است.

در اينجا سؤالي به ذهن مي رسد كه ناچار از طرح آن هستيم.

آيا آثاري كه براي نماز ذكر شده بر هر نمازي مترتب است؟ و يا مختص نمازهايي مشخص و آن هم از افراد مشخص است؟

اين بحثي است ظريف و قابل دقت و تأمل كه بايد به گونه اي صحيح مطرح گردد. مثلاً اينكه نقل شده است نماز بازدارنده از فحشا و منكر است و يا نماز پناهگاه يا معراج مؤمن است، آيا هر نمازي اين چنين است يا مربوط به نمازهايي است كه ده ها قيد و شرط داشته، برخوردار از شرايط يك نماز صحيح و كامل باشد.

يا بايد بگوييم كه آثار مذكور براي نمازي است كه با آداب خاصي خوانده شده است، كه بنابراين نظريه، ساير نمازها بي اثر و بي فايده اند و يا بايد قائل شويم كه اين



[ صفحه 42]



آثار براي همه ي نمازهاست، منتهي هر چه نماز داراي شرايط بيشتري باشد، بالطبع داراي آثار برتر و بيشتري نيز خواهد بود. كدام نظريه درست است؟

نظريه ي اول صحيح به نظر نمي رسد، زيرا در آن صورت بايد بپذيريم كه هر روز ميليونها انسان مسلمان در حال انجام كار بي فايده اي هستند، ميليونها نماز بي فايده و ركوع و سجود عبث، زيرا نه آنها را از گناه باز مي دارد و نه معراجي براي آنهاست، اين نمازها فقط يك فايده دارند و آن رفع تكليف است و بس، اما كاري كه در زندگي نمازگزاران نقش سازنده اي را ايفا كند، انجام نداده اند.

براي روشن شدن بحث و پاسخ گويي به سؤال فوق ناچار از ذكر مقدمه اي هستيم.

ابتدا بايد بگوييم: نماز، همانند ساير عبادات، مراتب و درجاتي دارد كه به عوامل متعددي از جمله نمازگزار آن بستگي دارد و از اين بابت مي توان نماز را به سه نوع تقسيم نمود: نماز عام، نماز خاص و نماز خاص الخاص

در نماز عام، صورتي از نماز به جاي آورده مي شود و فقط ظاهر نماز مورد توجه است.

در نماز خاص، نماز حضور بيشتري در ذهن نمازگزار دارد و اين چنين نمازي داراي آثار متعددي است، از جمله اينكه او را از ارتكاب بسياري از گناهان باز مي دارد.

و اما نماز خاص الخاص، آن نماز نابي است كه در آن هيچگاه غير خدا راه ندارد و جز حركت به سوي خدا و توجه به سوي او (اِنّي وَجَّهْتُ وَجْهِيَ لِلَّذي فَطَرَ السَّمواتِ و الاَرضَ حَنيفاً) [1] ، چيزي ديگر در آن يافت نمي شود و اين نماز، نماز بندگان صالح و شايسته ي خداست.

از تقسيم فوق در مي يابيم كه نماز، توان رشد و ارتقاء و تكامل انسان را داراست و چيز ديگري به پاي آن نمي رسد، منتهي همانند هواپيما كه پرواز آن بستگي به مهارت خلبان دارد، پرواز انسان به وسيله ي نماز نيز بستگي به نمازگزار دارد.



[ صفحه 43 ]



بديهي است نماز وسيله اي بسيار مطمئن، متعالي و ارزنده براي رشد انسان بشمار مي رود، امّا بر نمازگزار است كه نحوه ي پرواز با آن را بياموزد و به كار ببندد.