در سجود
مستحب است كه قبل از سجود تكبير بگويد در حال قيام و چون به سجود رود، اول كف هاي دست بر زمين نهد و بعد از آن زانوها، و زن به عكس اين كند، و بايد كه انگشتان دست ها به جانب قبله كند و به هم بچسباند و زانوها را از هم دور كند اگر مرد باشد و بيني را هشتم اعضاي سجود كند و از پيشاني به مقدار يك درهم يا بيشتر به سجده گاه برساند، نه كمتر، و به خاك سجده كند نه بر چوب و سنگ و امثال آن از چيزهائي كه سجده بر آن جايز نيست [1] و بهتر است كه خاك قبر ائمه معصومين عليهم السلام باشد خصوصا خاك كربلاي معلي، اگر اعضاي سجود را همه برهنه كند و به خاك رساند افضل است و قبل از تسبيح بگويد:
«رب لك سجدت»
اي پروردگار من از براي تو سجده كردم.
«و بك امنت»
[ صفحه 45]
و به تو ايمان آوردم.
«و لك اسلمت»
و ترا فرمان بردارم.
«و عليك توكلت»
و كار تو به تو گذاشتم.
«و انت ربي»
و توئي پروردگار من.
«سجد وجهي للذي خلقه»
سجده كرد روي من مر آن كسي كه آفريد او را.
«و شق سمعه و بصره»
و شكافت گوش او را و چشم او را، يعني در رحم مادر
«و الحمد لله رب العالمين»
و همه ستايش و ثنا مر آن خداي را است كه پروردگار جهانيان است.
«تبارك الله احسن الخالقين»
بزرگ و برتر و دائم و ثابت است خدائي كه بهترين آفرينندگان است.
«سبحان ربي الاعلي»
و منزه و مقدس مي دانم و پاك و پاكيزه مي شمارم پروردگار
[ صفحه 46]
بلند خود را از هر چه جناب رفعت و بلندي او را نسزد و جلال و عزت او را نشايد.
«و بحمده»
و حال آن كه مشغولم به ستايش و ثناي او بر آن كه توفيق بخشيده مرا كه تنزيه و تقديس او بجاي آورم.
و تا ملال حاصل نشده تكرار تسبيح مي كند.
حضرت امام جعفر صادق عليه السلام فرموده: كه به خدا قسم كه زيان نكرد هر كه حقيقت سجود را چنان كه بايد به فعل آورد، اگر چه در همه ي عمر يك نوبت باشد و فيروزي نيافت كسي كه خلوت كرد با پروردگار خود در مثل اين حال از روي ماندگي، مر فريب دهنده ي نفس خود را كه غافل و بي خبر باشد از آن چه حق تعالي مهيا گردانيده از براي سجودكنندگان از خوشحالي دنيا و راحت آخرت، و دور نشد از خداي هرگز هر كه نيكو كرد نزديكي در سجود به خداي عزوجل، و نزديك نشد به او هرگز هر كه بد كرد آداب سجود را و ضايع ساخت حرمت آن را از بستن دل به غير حق تعالي در حال سجود، پس سجود كن سجود كسي كه پستي و فروتني نموده باشد مر خداي عزوجل را و خود را خوار و ذليل او كرده و داند
[ صفحه 47]
كه او از خاك آفريده شده كه خلايق پاي بر آن نهند و از نطفه پديد آمده كه همه كس او را پليد مي شمرند و در حديث نبوي وارد شده كه نزديك تر وقتي و حالي كه بنده را به خداي مي باشد وقتي است كه در سجود باشد با حق تعالي «و اسجد و اقترب» يعني سجده كن و نزديك شو، و از امثال اين اخبار و غير اين مستفاد مي شود كه بهترين افعال نماز سجود است، و به طول كشيدن آن و فرورفتن در ياد حق در آن حال.
آگاهي گويد: ركوع دعوي بندگي است و سجدتين دو گواه بر آن.
ديگر گويد: به قدر نيستي تو هستي حق ظاهر مي شود، نمي بيني كه در ركوع سبحان ربي العظيم مي گويي و در سجود سبحان ربي الاعلي، اگر تو نباشي او باشد و بس تعالي و تقدس.
از هستي خويش تو غافل نشوي
در مذهب اهل عشق كامل نشوي
و مستحب است كه چون سر از سجود بردارد بر ران چپ نشيند و پشت پاي راست را بر شكم پاي چپ گذارد و در خاطر بگذراند كه بار خدايا: حق را بلند گردان
[ صفحه 48]
و باطل را بميران، و اگر زن باشد بر كفل نشيند و زانوها را بالا دارد و كف پاي ها را بر زمين نهد و چون قرار گيرد تكبير بگويد، پس بگويد:
«اللهم اغفرلي»
بار خدايا بيامرز مرا.
«و ارحمني»
و رحم كن مرا.
«و اجبرني»
و شكست هاي مرا درست كن و نقص هاي مرا تلافي كن
«و اهدني»
و راه نماي مرا.
«اني لما انزلت الي من خير فقير»
به درستي كه من مر آن چيزي را كه فروفرستاده اي به سوي من از نيكي هائي كه محتاجم به آن.
و اگر اقتصار كند بر گفتن:
«استغفر الله ربي و اتوب اليه»
يعني طلب آمرزش مي كنم پروردگار خود را و بازمي گردم به سوي او، كافي است.
بعد از آن تكبير ديگر بگويد از براي سجود دوم در
[ صفحه 49]
حال جلوس و بعد از سر برداشتن از سجود دوم نيز تكبير بگويد و لمحه اي درنگ كند.
از حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام از تأويل سجدتين پرسيدند فرمود: كه در سجده ي اولي كه سر بر زمين نهند اشارت است به آن كه از خاك آفريده شده، و سر كه از آن برمي دارند، ايماء است بر آن كه از زمين بيرون آمده و سجده ي ثانيه تلويح است بر اينكه باز به زمين عود خواهد كرد و خاك خواهد شد و در آخرت بيرون خواهد آمد از آن، و چون از سجود برمي خيزد بگويد:
«اللهم ربي»
بار خدايا اي پروردگار من.
«بحولك»
بگردانيدن تو.
«و بقوتك»
و به زور تو.
«اقوم و اقعد»
برمي خيزيم و مي نشينم.
و اگر خواهد اين را نيز بگويد:
[ صفحه 50]
«و اركع و اسجد»
ركوع مي كنم و سجود مي كنم.
[ صفحه 51]
پاورقي
[1] علماي فعلي سجده بر سنگ و چوب را جايز مي دانند.